Bias is een systematisch denkpatroon dat afwijkt van de rationele logica. Het gaat volgens de auteurs dus niet om toevallige afwijkingen, maar om afwijkingen (denkpatronen) die ons herhaaldelijk en stelselmatig beïnvloeden. In het Nederlands taalgebruik wordt het ook wel aangeduid als denkfout, vooringenomenheid, vertekening of vooroordeel. Zo lijkt het alsof een bias per definitie slecht is, een fout die verholpen moet worden. ‘Maar biases typeren ons juist zo als mens. Iedereen is onderhevig aan biases.’ Anders gezegd, het zijn olifantenpaadjes in onze hersenen.
10 ORGANISATIEKUNDIGE THEMA’S
De irrationele organisatie is ingedeeld naar tien organisatiekundige thema’s: strategie, communicatie, resultaten, organisatie-inrichting, gedrag en cultuur, mensen en middelen, leiderschap, weerstand en participatie, besluitvorming en als tiende samenwerking. Elk van deze thema’s wordt in een apart hoofdstuk besproken. En in elk hoofdstuk komen een aantal biases aan bod. Daardoor kan het voorkomen dat een bias in meerdere hoofdstukken langskomt.
34 biasen
De lezer die denkt dat hij zij eigen biases wel herkent kan zijn kennis hierover eenvoudig toetsen. Dat kan door de lijst die in bijlage A staat door te nemen. Dan weet je ook meteen of je bijvoorbeeld leidt aan het overconfidence effect. Of aan één van de andere 33 biases waaronder attentional bias, conjuntion fallacy, egocentric bias, endowment effect, groupthink, halo effect, illusion of control, sunk cost fallacy of aan system justification. In deze bijlage staat steeds heel kort wat de bias betekent, het oordeel over het wetenschappelijke bewijs en de pagina’s in het boek waar de bias wordt toegelicht.
Zo lijkt het alsof het een leerboek is. Maar het is de auteurs gelukt om het praktisch te houden, bijvoorbeeld door elk hoofdstuk te beginnen met een praktijkbeschrijving
NIET MEER DOEN
Om een idee te geven van je kunt verwachten volgen hierna enkele biases, afkomstig uit hoofdstuk acht ‘Mensen en middelen’. Hierin leggen de auteurs onder meer uit waarom de meeste mensen het lastig vinden om te besluiten iets niet meer te doen.
Veel mensen hebben last van de prospect theory, wat wil zegen dat wij over het algemeen eerder risicomijdend dan risicozoekend zijn. Daarnaast hebben we te maken met het endowment effect, wat wil zeggen dat we geneigd zijn om een hogere waarde aan een object te hechten dat we al in ons bezit hebben, dan aan hetzelfde object wanneer dat niet in ons bezit is.
Om deze biases te voorkomen adviseren de auteurs om een prettige werkomgeving, te creëren, om van prioriteiten ook echt een prioriteit te maken. Verder adviseren ze om haalbare opdrachten te formuleren en te werken met haalbare planningen.
OPTIMISME ALS VALKUIL
Verder wordt de lezer in hoofdstuk acht geattendeerd op de optimism bias en de planning fallacy.
De optimism bias wil zeggen dat we geneigd zijn te denken dat we zelf minder vatbaar zijn voor negatieve gebeurtenissen dan anderen dat zijn.
De planning fallacy wil zeggen dat mensen nogal eens geneigd zijn om bij het maken van en planning te optimistisch te denken.
Volgens de auteurs is er sterk wetenschappelijk bewijs gevonden voor zowel de prospect theory, de optimism bias en de planning fallacy. Er is minder sterk bewijs gevonden voor het endowment effect.
EVOLUTIE
De auteurs beginnen het boek met het hoofdstuk De irrationele mens – onze blinde vlek. Hierin laten ze zien waar biases ooit vandaan zijn gekomen en wat de mens er evolutionair aan heeft gehad en nog heeft.
In het laatste hoofdstuk van het boek, De irrationele mens - Onze blinde vlek blootgelegd en benut staan geordend per onderwerp/hoofdstuk, de belangrijkste lessons learned, biases en adviezen. Dit hoofdstuk is ook geschikt voor de ongeduldige lezer die snel in één oogopslag wil weten wat de kern van het boek is. Ook de lezer die vooral geïnteresseerd is in praktische adviezen komt in dit korte hoofdstuk aan z’n trekken.
ATTENTIONAL BIAS
Met de kennis van het boek in het achterhoofd, volgt hier enige relativering van het voorgaande. Zo zal er ongetwijfeld sprake zijn van de egocentric bias bij de recensent. Deze bias is de theoretische verklaring voor het beschouwen van de wereld vanuit iemand eigen perspectief. Als gevolg daarvan, zo stellen de auteurs van De irrationele organisatie, gaan we er vaak -onterecht - vanuit dat anderen ons perspectief delen (...). En daar komt nog bij dat we maar beperkte mogelijkheden hebben om onze aandacht te verdelen. We zijn daarom selectief in de zaken waaraan we aandacht besteden. Of in de woorden van de auteurs, er is sprake van de attentional bias.
HERKENNEN
De irrationele organisatie van Vernooij e.a. is een boek met een afgewogen combinatie van praktijksituaties en wetenschappelijk onderbouwde verklaringen over ons irrationeel gedrag. De auteurs helpen de lezer met het herkennen en omgaan met biases. Elk hoofdstuk begint met een praktijkvoorbeeld waarna wordt gekeken welke biases in het voorbeeld terug te vinden zijn. Soms worden er aansluitend ideeën geopperd hoe dit soort situaties zijn te voorkomen. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een beknopte opsomming van de lessons learned.
INZICHT
De hoofdstukken kunnen in willekeurige volgorde worden gelezen. De auteurs zijn er geslaagd om een redelijk taai onderwerp, enigszins schools maar toch goed leesbaar uit te werken. De 175 noten verwijzen naar de wetenschappelijke bronnen waar hun denkwerk op is gebaseerd. De irrationele organisatie is een goed opgemaakt informatief boek waar de lezer wel even voor moet gaan zitten. Maar hij wordt dan wel beloond met inzichten in ons doen en laten, die ook nog theoretisch zijn onderbouwd.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
