Er wordt dan ook stevig op los gepubliceerd om dit oude paradigma te laten kantelen. Thijs Homan onderkent in zijn boek In control drie bewegingen: de vervanging van het oude paradigma door nieuwe manieren van organiseren, het alsmaar sterker worden van de beheersingsdrift, en het feit dat steeds meer mensen de moed opgeven en vertrekken. De centrale vraag van zijn boek is: is er sprake van een nieuw tijdperk met beheerskramp als laatste stuiptrekking van het oude, of is controleren en verifiëren een blijvende factor die zal toenemen?
Homan vraagt zich af wat de negatieve gevolgen voor organisaties zijn van al dat gecontroleer en gerapporteer, en ook of ze er nu beter door gaan functioneren. Verder stelt hij vragen bij de publicaties die stellen dat het allemaal anders moet, met name of hun optimisme wel terecht is en hoe dat in de praktijk dan allemaal gestalte moet krijgen. Het gaat hem vooral om de stelligheid van alle beweringen, is het wel zo overzichtelijk en simpel als bijvoorbeeld verondersteld wordt in het onderscheid tussen systeem- en leefwereld? Tijdens zijn zoektocht naar antwoorden stuit de auteur op toenemende meerduidigheid met een heel diverse duiding en labelling van het thema van zijn boek. Ook het oorspronkelijke probleem blijkt minder concreet dan gedacht. Verder is er sprake van een ‘ontbrekende stem’, namelijk van de mensen die niet wegvluchten maar juist proberen van binnenuit de situatie te veranderen.
Homan kiest ervoor drie hoofdonderwerpen te behandelen. Eerst laat hij de stem horen van de activistische doeners die in hun eigen werkomgeving de handschoen oppakken. Het tweede deel van het boek bevat daarvoor een groot aantal narratieven, waarbij betrokkenen hun eigen verhaal met je delen. Zo kun je hun ervaringen als het ware meebeleven en aanvoelen wat het kan betekenen als je in je eigen praktijk structurele veranderingen wilt doorvoeren. Het tweede hoofdonderwerp betreft verdere nuancering van de drie eerdergenoemde bewegingen. Deel drie van In control bestaat uit uitgebreid wetenschappelijk en populair literatuuronderzoek naar de thema’s van het boek. Het laatste hoofdonderwerp gaat over het hoe van de veranderingen, ofwel welke modellen en concepten bruikbaar zijn voor het begrijpen en duiden van de versterking of de vermindering van de dominantie van het beheers- en control denken.
In Control? is een stevige verhandeling die laat zien dat het kleurenspectrum in de huidige organisatiewereld veel breder is dan de zwart-wit tegenstelling in veel publicaties en discoursen doet vermoeden. Homan concludeert dat we aan het begin van een tussenfase tussen oud en nieuw staan, een onstabiel, explorerend en experimenterend gebied, waarbij het nieuwe en andere nog een stabiele en coherente vorm moet krijgen. Geen gemakkelijke kost, maar wel een erudiete doorkijk in onze organisatiewereld.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
