Ook gaat het niet over accountability, in de traditionele betekenis van afrekenen en moeten. Het daar vaak mee geassocieerde c-woord – compliance of naleving – komt er helemaal niet in voor. Waar gaat dit boek dan wél over? De prachtige ondertitel geeft richting: Aanspreken zonder te veroordelen en helpen zonder te redden. Wie wil dat niet?
Om het mogelijke misverstand gelijk maar uit de weg te ruimen, accountability is in Accountable Leiderschap gedefinieerd als ‘Nu doen wat nodig is voor gewenst resultaat’. Dit blijkt onze oeroude manier van samenleven en samenwerken, onder het motto I can count on you and you can count on me. Het is dus een vorm van verantwoord gedrag, met slachtoffergedrag als ultieme tegenpool. Iemand die zich, bewust of onbewust, als slachtoffer gedraagt, levert in deze zienswijze dus nooit een bijdrage.
Wie is de auteur van dit boek? Dat is de door het Boeddhisme aangetrokken leiderschapstrainer Marco Scheele. Hij is zelf de eerste om te erkennen dat slachtoffergedrag o zo menselijk is. Het komt voort uit angst om comfort te verliezen, of om niet te krijgen wat je wel wilt. Hierin kunnen we de zogenoemde drie vergiften uit het Boeddhisme herkennen: begeerte (willen), aversie (discomfort) en onwetendheid hierover.
Het boek bevat zeven hoofdstukken. Die verkennen de verrassende benadering van accountability en het bijbehorende leiderschap vanuit het individu, teams en de organisatie. Het laatste hoofdstuk bevat opvallend genoeg geen blik in de toekomst, zoals vaak het geval in managementboeken. Het neemt ons juist mee terug in de tijd. De oudste teamvorm waarin de mens samenwerkte was immers de stam. Daarin was accountable leiderschap volgens de auteur (ook) een must om te overleven. Net als in onze hedendaagse organisaties, niet zelden ‘verdrietmachines’ door een gebrek aan accountable leiderschap.
Wat accountable leiderschap anders maakt dan gewoon goed leiderschap blijft voor mij wel wat in nevelen gehuld. Zo begint hoofdstuk 3 – Je bijdrage als accountable leider – met de volgende definitie voor accountable leiderschap: ‘een rol die door iedere medewerker of manager kan en moet worden vervuld om de organisatie succesvol te maken en te houden.’ Is dit niet typerend voor gewoon goed leiderschap in het algemeen? De noodzaak daarvoor wordt overigens confronterend helder vanuit een grootschalig onderzoek van bureau The Energy Project. Uit onderzoek, onder ruim 150.000 medewerkers uit 115 organisaties in 130 landen, volgt onder meer dat 76% van de medewerkers door de waan van de dag worden geregeerd. Hierdoor kunnen ze zich onvoldoende bezig houden met de belangrijke zaken. Nog onthutsender: 70% is afgehaakt op de ambitie en doelen van de organisatie. Met als eindconclusie dat de gemiddelde medewerker slechts 42% van zijn of haar potentieel benut. Hier liggen dus enorme kansen…
Als reactie hierop geeft Marco Scheele een interventie op een wijze, die voor mij typerend is voor het boek. Eerst een kleine waarschuwing vooraf: Wat nu volgt is bedoeld als aanspreken zonder te veroordelen en helpen zonder te redden. Dus helemaal volgens de ondertitel van dit boek.
Dé interventie om het verborgen potentieel van medewerkers te ontwikkelen, en om zo slachtoffergedrag te beperken, is volgens de auteur namelijk mindfulness. Nu ben ik persoonlijk helemaal vóór meer mindfulness. Uit een nog steeds groeiend aantal wetenschappelijke onderzoeken én mijn eigen ervaringen blijkt de heilzame werking hiervan. Echter, het wel als dé oplossing noemen en vervolgens niet uitleggen hoe je dat doet, dat vind ik een gemiste kans. En de belofte dat enkele minuten mindfulness per dag voldoende is om het denken, voelen en handelen tot rust te brengen, dat is in mijn ogen veel te makkelijk, en zelfs misleidend. Hiermee wek je namelijk ten onrechte de indruk dat je met een minimale inspanning een grote en duurzame verandering kan bewerkstellingen, wat zelden het geval is in werk en leven.
Ik noem dit typerend voor het boek, omdat er heel veel zinnigs in wordt gezegd dat vervolgens wat aan de oppervlakte blijft. Als ander voorbeeld noem ik de vier ‘grondwetten voor gezonde samenwerkingsrelaties’, waarvan er twee al zijn genoemd. Die staan namelijk in de ondertitel. De resterende twee gaan over veilig en oncomfortabel samenwerken en over accountable afscheid nemen, als je niet meer aan het gewenste teamsucces kan bijdragen. Principes die ik volledig onderschrijf. De hiervoor te ontwikkelen veiligheid gaat hier niet verder dan het elkaar aanmoedigen om te experimenteren. Hoe je daarvoor bijvoorbeeld de benodigde sociale veiligheid realiseert, dat blijft onaangeroerd. Bij het aanspreken zonder te veroordelen wordt wel iets gezegd over oncomfortabele feedback geven, namelijk zonder emotionele lading. Ook hier, hoe doe ik dat in de praktijk?
Tot zover mijn bijdrage aan het geven van oncomfortabele feedback. Want als gezegd in mijn inleiding, Accountable Leiderschap is een fascinerend boek. Het staat boordevol tips en praktijksituaties. Er staan veel prikkelende oefeningen in. Vooral het expliciet maken van slachtofferschap in allerlei woorden en daden, en daar remedies tegen bieden, dat is iets waar volgens mij velen in onze huidige maatschappij wat aan kunnen hebben. Zowel binnen als buiten organisaties.
Samenvattend richt ik me zowel tot de auteur als tot zijn vele lezers. Marco, jouw prikkelende slachtofferschapsbenadering en oproep om realiteit onder ogen te durven zien, dat heeft mij uit de tent gelokt om in deze recensie onomwonden te zeggen wat ik wilde zeggen. Zie dit als een compliment voor je benadering. En lezers, lees dit boek en doe er dan gelijk wat goeds mee. Dan toon je immers zelf accountable leiderschap, door nu te doen wat nodig is voor gewenst resultaat. Dat is immers iets waar velen, in binnen en buiten organisaties, te vaak op blijven wachten.
Dr. Martin van Staveren adviseert organisaties over anders omgaan met risico’s. Zijn missie is om daarmee effectiviteit en welzijn te vergroten, binnen én buiten organisaties. Martin is ook kerndocent aan de executive masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Begin 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk bij uitgever Vakmedianet.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
