Het lijkt wel crisis in organisatieland. Op veel werkplekken draait het meer om angst, macht, ego, wantrouwen en gedoe in plaats van om efficiënte productie of dienstverlening. De mensen in deze organisaties zitten vast in een geestelijke gevangenis en voelen zich niet bij machte om dit te veranderen. Kortom, ze zijn ongelukkig. Volgens Raymon Geurts is daar best wat aan te doen, al kost het wel de nodige inspanning. In de kern gaat het om het terugbrengen van de organisatie naar haar werkelijke betekenis en ervoor te zorgen dat medewerkers daar vanuit hun intrinsieke motivatie aan bij kunnen dragen. Dat is het onderwerp van zijn boek De gelukkige organisatie.
In de betekeniseconomie staat niet het product of de dienst zelf centraal, maar juist de impact daarvan. Door de betekenis of de impact van de organisatie centraal te stellen, ontstaan andere vormen van organiseren. De organisatie moet zich dan gaan focussen op de relatie tussen haar professionals en haar klanten. Binnen die relatie levert ze telkens betekenisvolle bijdragen. Systemen, organisatieprincipes en -structuren zijn dan slechts middelen om de betekenis van de organisatie te realiseren.
Een gelukkige organisatie is volgens Geurts een gemeenschap waarin mensen zichzelf sturen en samen bouwen aan iets dat ze als betekenisvol ervaren, een hoger belang en een mooiere wereld. Dat leidt tot nieuwe spanningen en dilemma's, maar ze zijn nu zelf verantwoordelijk die op te lossen vanuit wat er voor hun toe doet. Niet gemakkelijk, maar wel zingevend. Willen organisaties in de toekomst relevant blijven, dan zullen ze ervoor moeten zorgen dat ze wendbaar kunnen inspelen op de continue complexiteit en dynamiek van de omgeving.
Veel pogingen om anders te organiseren mislukken omdat ze zich focussen op de vorm, terwijl juist een compleet andere manier van denken nodig is. Of omdat ze voorbijgaan aan het sterke wantrouwen binnen de organisatie. Of omdat medewerkers nog steeds gezien worden als hulpmiddelen voor de organisatie in plaats van als mensen met eigen behoeften en verlangens. De belangrijkste reden voor het mislukken van nieuwe organisatievormen is echter het ontbreken van een collectief gevoel van richting.
Het is nodig om een fundamentele omslag te maken in ons denken en in de manier waarop we organisaties inrichten. Verandering van structuur en systemen lukt alleen in samenhang met de verandering van onze manier van denken, werken en leven. Daarnaast zullen we moeten beginnen met het herstel van vertrouwen en wederkerigheid. Het belangrijkste vertrekpunt is dat niet meer de systemen in de organisatie leidend zijn maar de betekenis, de maatschappelijke impact die de organisatie wil hebben.
Raymon Geurts beschrijft vier fasen voor organisatieontwikkeling vanuit betekenis. De eerste is congruentie om te zorgen voor nieuwe samenhang in de activiteiten en keuzes van een organisatie door een richtinggevende, betekenisvolle belofte te formuleren. Dan volgt de fase van consistentie in het handelen van de leiding, waardoor voorspelbaarheid en vertrouwen groeien. De derde fase is voorspelbaarheid. Vertrouwen in het systeem van de organisatie en in het samenwerken aan de betekenisvolle belofte is dan hersteld. Teams en individuen gaan experimenteren met het realiseren van de betekenisvolle belofte. Ze leren feedback geven en er ontstaat ruimte voor verschillende manieren van werken. De vierde fase is eigenaarschap. Medewerkers geven hun eigen leiderschap vorm en sturen hun dagelijks werk vanuit intrinsieke motivatie. Ze ervaren eigenaar te zijn van de resultaten die ze boeken. In de rest van het boek worden deze ontwikkelingsfasen uitgewerkt, compleet met interventies en ontwikkelingsstappen.
De gelukkige organisatie is een waardevol boek over organisatieontwikkeling dat druipt van de eigen ervaring van de auteur. Het is heel toegankelijk door de heldere stijl en de duidelijke voorbeelden en illustraties. De kracht zit vooral in de herkenbaarheid en de continue aandacht voor samenhang: tussen transitie en transformatie, tussen systeem en mens, en tussen alle andere elementen die Geurts beschrijft. Alleen in samenhang kunnen organisaties functioneren en zich ontwikkelen tot een gelukkige werkplek.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
