Rik Peels en Jeroen de Ridder zijn met een hoogst actueel thema aan de slag gegaan. Al in de inleiding van hun boek Wat is nou waar? wordt helder dat het vinden van waarheid een zoektocht is. Dit start al met de basisvraag: wat is waarheid? Bestaat waarheid nog wel, of is het in dit post-truth tijdperk een achterhaald begrip?
Beide auteurs zijn de eersten om toe te geven dat je hier lang en ingewikkeld over kunt filosoferen. Ze hanteren daarom als uitgangspunt een ‘redelijk eenvoudig en voor de hand liggend idee’. Dat zit zo: je opvattingen zijn waar als wat je aanneemt overeenstemt met hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Niet dat je hier nu gelijk heel veel mee opschiet. Want hoe weet je hoe de werkelijkheid in elkaar steekt? Specifiek in die gevallen – de meeste gevallen – waarbij je geen directe ervaring hebt met de werkelijkheid waarvan je de waarheid probeert te achterhalen?
Zeven regels
Hiervoor bevat het boek zeven regels die zijn uitgewerkt in zeven hoofdstukken. Die helpen je volgens de auteurs ‘om helder te denken in verwarrende tijden’. De regels – ik zie de breder als principes - variëren van ‘Ken je denken’ via ‘Ontbubbel je opvattingen’ en ‘Organiseer twijfel’ tot ‘Negeer het nieuws’. Dit laatste komt op mij een beetje te lichtvoetig over. Wat de auteurs bedoelen is vooral de achtergronden van nieuws proberen te doorgronden, ook op de langere termijn. In mijn woorden: door de waan van de dag met de bijbehorende oneliners ‘heen kijken’.
Alle zeven hoofdstukken zijn helder en onderhoudend, met tal van voorbeelden uit het heden en het verleden. Hier zitten pareltjes tussen, zoals ‘de ethiek van overtuigingen’ van de Britse wiskundige William Kingdon Clifford uit 1877. De ethiek komt er op neer dat het onacceptabel is om iets aan te nemen dat redelijkerwijs niet op voldoende bewijs is gebaseerd. Zie dit bewijs overigens breed, ook overtuigende aanwijzingen horen daarbij, tot het tegendeel bewezen is. Hoe zou onze wereld eruit gaan zien, als we deze ethiek dagelijks zouden gaan toepassen?
Usual suspects
Uiteraard komt ook een aantal usual suspects in het boek voorbij, variërend van de deugdenleer van filosoof Aristoteles tot de biases of vooroordelen van psycholoog Daniel Kahneman. Dit kan de vraag oproepen wat dit boek toevoegt aan de bonte verzameling soortgelijke boeken over dit onderwerp. Denk aan Nexus van filosoof en historicus Yuval Noah Harari over de relatie tussen informatie en waarheid. Of neem The intelligence trap van wetenschapsjournalist David Robson, over intelligente mensen (wij toch?) die op basis van beschikbare informatie niet zo intelligente besluiten nemen.
Wat dit onderhavige boek toevoegt aan soortgelijke boeken is helderheid en directe toepasbaarheid, vanuit het begrip waarheid. De eerste twee regels voor waarheidsvinding gaan over zelfkennis en het aanpassen van je opinies. De derde en vierde regel gaan over de (vaak onbewuste) invloed van de groepsprocessen op wat jij al dan niet voor waar aanneemt. De resterende drie regels gaan over het waarheidsgetrouw omgaan met de overvloed aan informatie, die uit allerlei kanalen naar ons toestroomt. In de epiloog wordt de benodigde ‘lijm’ tussen de zeven regels aangebracht, om ze in samenhang in de praktijk te kunnen brengen. Dit is de moed om genuanceerd te zijn. Iets wat ik graag voor waar aanneem, en iedereen in deze onzekere tijden gun.
Managementboek Magazine
Dit artikel is verschenen in de papieren editie van Managementboek Magazine in mei 2025.
Bekijk deze editie >
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Hij is auteur van Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018), Iedereen Risicoleider (2020) en Risicodialoog (2023).
