Bestuursrecht in het Awb-tijdperk

Woord vooraf / V
Lijst van afkortingen / XIX

1 Een omstreden evenementenvergunning
Inleiding tot het bestuursrecht en dit boek / 1
1.1 Wat is bestuursrecht? / 3
1.2 Algemeen deel en bijzondere delen / 6
1.3 Bestuursrecht en andere rechtsgebieden / 8
1.4 Ontwikkeling van het bestuursrecht / 10
1.5 Bronnen van bestuursrecht / 10
1.6 Doel en opbouw van dit boek / 12

2 Afwijken mag, maar dan wel uitdrukkelijk!
De Algemene wet bestuursrecht en de relatie tot bijzonder bestuursrecht / 15
2.1 Totstandkoming Awb / 16
2.2 Systeem en inhoud / 19
2.3 Relatie met andere wetgeving / 22
2.4 Terugblik / 26

3 Openbaar gezag blijkt in beginsel uit een wettelijke bepaling
Bestuur / 27
3.1 Inleiding / 29
3.2 Gedecentraliseerde eenheidsstaat / 29
3.3 Openbare lichamen / 31
3.4 Bestuursorganen / 32
3.4.1 Algemeen / 32
3.4.2 A-bestuursorganen / 35
3.4.3 B-bestuursorganen / 37
3.4.4 Gevolg verschil a- en b-bestuursorganen / 41
3.5 Terugblik / 41

4 Niets dat haar onderscheidt van willekeurige anderen en dus geen belanghebbende
Bestuurden / 43
4.1 Inleiding / 44
4.2 Ratio / 44
4.3 Rechtstreeks belang / 45
4.4 Wie is belanghebbende? / 51
4.5 Voorbeeld / 52
4.6 Terugblik / 53

5 Geen bestuurshandelen zonder bevoegdheid
Bestuursbevoegdheid / 55
5.1 Inleiding / 56
5.2 Het legaliteits- en het specialiteitsbeginsel / 58
5.2.1 Legaliteitsbeginsel / 58
5.2.2 Specialiteitsbeginsel / 62
5.3 Bevoegdheidsverdeling binnen het openbaar bestuur / 63
5.3.1 Inleiding / 63
5.3.2 Verkrijging van bevoegdheid: attributie / 64
5.3.3 Overdracht van bevoegdheid: delegatie / 65
5.3.4 Opdracht van bevoegdheid: mandaat / 67
5.3.4.1 Mandaat / 67
5.3.4.2 Ondermandaat / 69
5.3.5 Praktische consequenties van gebrekkige delegatie en mandaat / 69
5.4 Terugblik / 71

6 Besluit of geen besluit, dat is de vraag …
Bestuurlijk handelen / 73
6.1 Inleiding / 74
6.2 Besluiten / 78
6.2.1 Besluit en Awb / 78
6.2.2 Definitie besluit / 78
6.2.3 Schriftelijke (papieren en elektronische) en mondelinge beslissingen / 79
6.2.4 Rechtshandeling / 80
6.2.4.1 Inleiding / 80
6.2.4.2 Negatieve beslissingen / 82
6.2.4.3 Bestuurlijk oordeel / 83
6.2.4.4 Waarschuwingen / 84
6.2.4.5 Gedoogverklaringen / 85
6.2.5 Publiekrechtelijk van aard: een exclusieve bevoegdheid / 86
6.2.5.1 Publieke taak / 87
6.2.6 Samenvatting / 89
6.2.7 Soorten besluiten / 89
6.3 Beschikkingen / 91
6.3.1 Algemeen / 91
6.3.2 Persoonsgerichte en zaaksgerichte beschikkingen / 93
6.3.3 De afwijzing van de aanvraag van een beschikking / 94
6.3.4 Soorten beschikkingen / 94
6.3.4.1 Inleiding / 94
6.3.4.2 Begunstigende en belastende beschikkingen / 94
6.3.4.3 Gebonden en discretionaire beschikkingen / 95
6.4 Algemeen verbindende voorschriften / 97
6.4.1 Algemeen: soorten / 97
6.4.2 Definitie avv / 98
6.5 Beleidsregels / 98
6.5.1 Algemeen / 98
6.5.2 Juridisch karakter beleidsregels / 100
6.5.3 Wettelijke regeling / 101
6.6 Overige besluiten van algemene strekking / 102
6.7 Terugblik / 104

7 Het bestuur, de rechter en de bijtgrage hond
Bijzondere rechtsnormen / 105
7.1 Algemeen / 106
7.2 Gelede normstelling / 107
7.3 Bevoegdheden: discretionair of gebonden / 109
7.4 Bijzondere en algemene rechtsnormen / 113
7.5 Terugblik / 113

8 Behoorlijk en vooral evenredig bestuur
Algemene rechtsnormen, materieel / 115
8.1 Inleiding / 118
8.2 De ontwikkeling van algemene beginselen van behoorlijk bestuur / 120
8.3 Algemene materiële normen in de Awb / 121
8.3.1 Normen in verschillende hoofdstukken / 121
8.3.2 Verbod van vooringenomenheid / 123
8.3.3 Zorgvuldigheidsbeginsel / 124
8.3.4 Specialiteitsbeginsel / 126
8.3.5 Evenredigheidsbeginsel / 127
8.3.6 Verbod van détournement de pouvoir / 130
8.3.7 Motiveringsbeginsel / 132
8.4 Niet-gecodificeerde beginselen van behoorlijk bestuur / 136
8.4.1 Vertrouwensbeginsel / 136
8.4.2 Gelijkheidsbeginsel / 138
8.4.3 Rechtszekerheidsbeginsel / 140
8.5 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur contra legem / 141
8.6 Privaatrechtelijke zorgvuldigheidsnorm / 145
8.7 Terugblik / 145

9 Integere procedures voor (niet) integere burgers
Algemene rechtsnormen, procedureel / 147
9.1 Inleiding / 149
9.2 Omgangsnormen in bestuurlijk verkeer / 149
9.2.1 Passende ondersteuning, bijstand en vertegenwoordiging / 149
9.2.2 Doorzendplicht en terugzendplicht / 151
9.2.3 Geheimhouding / 152
9.2.4 Elektronisch bestuurlijk verkeer / 153
9.3 De aanvraag van een beschikking / 155
9.3.1 Algemeen / 155
9.3.2 Vereisten / 155
9.3.3 Gegevensverstrekking / 156
9.3.4 Herhaalde aanvraag / 158
9.4 De voorbereiding van beslissingen / 160
9.4.1 Inleiding / 160
9.4.2 Advisering / 160
9.4.3 Uniforme openbare voorbereidingsprocedure / 164
9.4.4 Coördinatie van samenhangende besluiten / 167
9.4.5 Hoorplicht / 167
9.4.6 Beslistermijnen / 170
9.4.6.1 Aanvang en lengte van termijnen / 170
9.4.6.2 Gevolg van niet tijdig beslissen / 171
9.5 Vormvereisten / 173
9.6 Bekendmaking / 175
9.7 Terugblik / 176

10 Bestuurlijk WhatsAppverkeer buiten het bereik van openbaarheidsregels?
Openbaarheid en inspraak / 179
10.1 Inleiding / 180
10.2 Inspraak / 181
10.3 Openbaarheid / 182
10.3.1 Openbaarheid van besluiten van algemene strekking / 182
10.3.2 Openbaarheid van vergaderingen / 183
10.3.3 Openbaarheid van informatie / 184
10.3.3.1 Reikwijdte en zorgplicht / 185
10.3.3.2 Openbaarmakingsplicht / 186
10.3.3.3 Uitzonderingsgronden / 188
10.3.3.4 Rechtsbescherming / 189
10.3.3.5 Relatie met andere openbaarheidsregelgeving / 190
10.3.3.6 Openbaarheid van informatie en de Europese Unie / 191
10.4 Terugblik / 191

11 Subsidie voor de vergeten zorgmedewerkers
Het algemene subsidierecht in de Awb / 193
11.1 Inleiding; subsidierecht in de Awb / 195
11.2 De subsidiedefinitie / 196
11.3 De eis van een wettelijke grondslag / 199
11.4 Het subsidieproces / 201
11.4.1 De aanvraag en weigeringsgronden / 201
11.4.2 Subsidieverlening / 203
11.4.3 Verplichtingen / 205
11.4.4 Voorschotten / 207
11.4.5 Subsidievaststelling / 207
11.4.6 Uitbetaling / 209
11.4.7 Terugvordering / 210
11.5 Handhaving / 211
11.6 Beschikbaarheid en verdeling van schaarse subsidiegelden / 211
11.7 Terugblik / 213

12 Regels zijn regels en die moeten worden gehandhaafd!
De handhaving van het bestuursrecht / 215
12.1 Inleiding / 218
12.2 Handhaving in verschillende vormen: verkenning, definities en algemene bepalingen / 219
12.2.1 Verkenning / 219
12.2.2 Definities / 221
12.2.3 Algemene bepalingen / 222
12.3 Toezicht op de naleving van regels / 223
12.4 Last onder bestuursdwang als herstelsanctie / 225
12.4.1 Algemeen / 225
12.4.2 Bevoegd orgaan / 225
12.4.3 Bijkomende bevoegdheden / 226
12.4.4 Materiële eisen / 226
12.4.5 Spoedeisende bestuursdwang / 228
12.4.6 Kostenverhaal / 229
12.4.7 Rechtsbescherming / 230
12.5 Last onder dwangsom als herstelsanctie / 231
12.6 Bestuurlijke boete als bestraffende sanctie / 233
12.7 Intrekking beschikking en overige sancties / 235
12.8 Samenloop van sancties / 236
12.9 Europees perspectief / 238
12.10 Terugblik / 239

13 Elke week koopzondag? Wie bepaalt dat eigenlijk?
Bestuurlijk toezicht / 241
13.1 Inleiding / 243
13.2 Preventief toezicht / 245
13.2.1 Goedkeuring van een genomen besluit / 245
13.2.2 Procedure van goedkeuring / 246
13.2.3 Toetsingsgronden goedkeuring / 246
13.2.4 Beslissing goedkeuring / 247
13.2.5 Toestemming voordat een besluit wordt genomen / 247
13.3 Repressief toezicht / 248
13.3.1 Spontane vernietiging en schorsing / 248
13.3.2 Procedure van vernietiging / 249
13.3.3 Schorsing / 250
13.3.4 Vernietigingsgronden / 251
13.3.5 Gevolgen van vernietiging / 253
13.4 De Europese dimensie van toezicht / 254
13.5 Terugblik / 255

14 Recht hebben en recht krijgen
Een introductie op rechtsbescherming / 257
14.1 Inleiding / 258
14.2 Het recht op toegang tot de rechter / 259
14.3 Historie: omstreden bestuursrechtspraak / 259
14.4 Historie: organisatie van de bestuursrechtspraak / 261
14.5 De herziening van de rechterlijke organisatie / 262
14.6 De historie is nog steeds herkenbaar / 263
14.7 Van rechtsbescherming, naar juridisering, naar geschilbeslechting / 265
14.8 Een alternatief voor procedures: mediation / 267
14.9 Terugblik / 269

15 Gezeur is geen reden om van horen af te zien
Klachtenbehandeling door bestuursorganen en de Nationale ombudsman / 271
15.1 Algemeen / 272
15.2 Interne klachtbehandeling / 273
15.2.1 Algemeen / 273
15.2.2 Afdeling 9.1.1 Awb: algemene bepalingen / 274
15.2.3 Afdeling 9.1.2: klaagschriften / 275
15.2.4 Afdeling 9.1.3: de klachtadviesprocedure / 276
15.3 De Nationale ombudsman / 277
15.3.1 Algemeen / 277
15.3.2 Wie kan een klacht indienen bij de ombudsman? / 279
15.3.3 Waarover kan men een verzoek tot onderzoek indienen? / 280
15.3.4 Wanneer kan een klacht worden ingediend? / 280
15.3.5 Procedureregels / 281
15.3.6 Toetsingsgronden / 282
15.4 Terugblik / 283

16 De zwartwerkende hulp
Bezwaar en administratief beroep / 285
16.1 Inleiding / 286
16.1.1 Algemeen / 286
16.1.2 Bezwaar of administratief beroep? / 288
16.1.3 Bezwaar en administratief beroep in de Awb / 289
16.2 De bezwaarprocedure / 290
16.2.1 Functies van de bezwaarprocedure / 290
16.2.2 Wanneer bezwaar? / 291
16.2.3 Formele eisen aan een bezwaarschrift / 293
16.2.4 Termijnen / 294
16.2.4.1 Tijdige indiening van het bezwaarschrift / 295
16.2.4.2 Bezwaarschrift te vroeg ingediend / 296
16.2.4.3 Termijn bij niet-tijdige beslissing op aanvraag / 296
16.2.4.4 Termijnoverschrijding / 297
16.2.5 Bezwaar schorst niet / 299
16.2.6 Behandeling van het bezwaarschrift / 300
16.2.7 Hoorplicht / 301
16.2.7.1 Uitzonderingen / 302
16.2.7.2 De hoorprocedure / 304
16.2.8 De beoordeling van het bezwaarschrift / 304
16.2.8.1 Beoordeling / 304
16.2.8.2 Passeren van rechtsschendingen / 306
16.2.9 De beslissing op het bezwaarschrift / 306
16.2.9.1 Beslistermijn / 306
16.2.9.2 De beslissing / 307
16.2.10 Kosten / 308
16.3 Administratief beroep / 309
16.3.1 Algemeen / 309
16.3.2 Administratief beroep in de Awb / 310
16.4 Terugblik / 311

17 Over het vinden van de weg door het doolhof van de rechtsbescherming
Bestuursrechtspraak / 313
17.1 Inleiding / 316
17.2 Algemene bestuursrechtspraak / 318
17.2.1 Inleiding / 318
17.2.2 Beroep in eerste aanleg, absolute bevoegdheid van de rechtbank / 319
17.2.3 Relatieve bevoegdheid van de rechtbank / 320
17.2.3.1 Vaststellen van de territoriaal bevoegde rechtbank / 320
17.2.3.2 Conflicterende rechtsmacht / 322
17.3 Hoger beroep, in algemene en bijzondere bestuursrechtspraak / 322
17.3.1 Inleiding / 322
17.3.2 De Afdeling bestuursrechtspraak als hoogste algemene bestuursrechter / 323
17.3.3 De Centrale Raad van Beroep als hoogste bestuursrechter in socialezekerheids- en ambtenarenzaken / 323
17.3.4 Het College van Beroep voor het bedrijfsleven als hoogste bestuursrechter in het economisch bestuursrecht / 324
17.3.5 De belastingrechtspraak: ook bijzondere bestuursrechtspraak / 325
17.4 Bijzondere bestuursrechtspraak in eerste en enige aanleg / 326
17.4.1 Inleiding / 326
17.4.2 Bijzondere bestuursrechtspraak bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State / 326
17.5 Rechtseenheid en rechtsontwikkeling in de bestuursrechtspraak / 327
17.6 Terugblik / 331

18 Van trechter naar rechtsbescherming
Het bestuursprocesrecht / 333
18.1 Inleiding / 335
18.1.1 Algemeen / 335
18.1.2 De vormgeving van het bestuursprocesrecht / 337
18.2 Behandeling van het beroep / 338
18.2.1 De beginfase van de procedure / 338
18.2.2 Vooronderzoek / 339
18.2.3 Versnelde behandeling / 340
18.2.4 Vereenvoudigde behandeling / 341
18.2.5 Onderzoek ter zitting / 341
18.3 Beoordeling van het beroep / 343
18.3.1 De beoordeling van de beroepsgronden / 343
18.3.2 Ambtshalve aanvullen van rechtsgronden / 344
18.3.3 Ambtshalve aanvullen van feiten / 345
18.3.4 Ambtshalve toetsing / 346
18.3.5 Ex tunc- en ex nunc-toetsing / 346
18.3.6 Gronden voor vernietiging / 347
18.4 Rechterlijke beslissingen / 349
18.4.1 Mogelijke uitspraken / 349
18.4.2 Bevoegdheid / 349
18.4.3 Ontvankelijkheid / 350
18.4.4 Ongegrondverklaring van het beroep / 350
18.4.5 Gegrondverklaring van het beroep / 350
18.4.6 Definitieve geschilbeslechting / 351
18.4.7 Vergoeding griffierecht / 354
18.4.8 Proceskostenveroordeling / 354
18.5 Voorlopige voorziening / 355
18.5.1 Algemeen / 355
18.5.2 Connexiteit als voorwaarde bij voorlopige voorziening / 356
18.5.3 Procedure / 356
18.5.4 Beoordeling / 356
18.5.5 Inhoud van de voorziening / 357
18.5.6 Duur voorlopige voorziening / 358
18.5.7 Kortsluiting / 359
16.5.8 Afdwingen, opheffen of wijzigen / 359
18.5.9 Voorlopige voorziening en hoger beroep / 359
18.6 Hoger beroep / 360
18.6.1 Bevoegdheid tot het instellen van hoger beroep / 360
18.6.2 Object van hoger beroep / 361
18.6.3 Uitspraken in hoger beroep / 363
18.7 Herziening van de uitspraak / 363
18.8 Terugblik / 364

19 Een schot hagel om je recht veilig te stellen
Rechtsbescherming door de burgerlijke rechter / 365
19.1 Inleiding / 367
19.2 Voorprocedure / 367
19.3 Bevoegdheid en ontvankelijkheid / 368
19.3.1 Bevoegdheid / 368
19.3.2 Ontvankelijkheid: taakverdeling tussen burgerlijke rechter en bestuursrechter / 369
19.3.2.1 Algemeen / 369
19.3.2.2 Beginsel van formele rechtskracht / 372
19.4 Procesrecht / 378
19.4.1 Algemeen / 378
19.4.2 Vorderingen en beslissingen / 378
19.5 Terugblik / 379

20 Waarom de overheid soms minder vrij is dan de gewone burger
Bestuur en privaatrecht / 381
20.1 Inleiding / 383
20.2 Aanvaardbaarheid van het sluiten van overeenkomsten door de overheid / 386
20.2.1 Aanvaardbaarheid van beleidsovereenkomsten / 386
20.2.2 Aanvaardbaarheid van bevoegdhedenovereenkomsten / 389
20.3 Beginselen van behoorlijk bestuur in het privaatrecht / 390
20.4 Nakoming van overeenkomsten / 392
20.5 Terugblik / 393

21 De schietpartij in de avondwinkel
Schadevergoeding bij onrechtmatige daad en nadeelcompensatie / 395
21.1 Inleiding / 396
21.2 Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad / 398
21.2.1 Onrechtmatigheid / 398
21.2.2 Toerekening/schuld / 402
21.2.3 Causaliteit / 403
21.2.4 Schade / 405
21.2.5 Relativiteit / 406
21.3 De rechtsgangen met betrekking tot onrechtmatige overheidsdaden / 407
21.4 Schadevergoeding bij rechtmatige daad: nadeelcompensatie / 411
21.4.1 Nadeelcompensatie bij de burgerlijke rechter / 411
21.4.2 Nadeelcompensatie bij de bestuursrechter / 413
21.5 De speciale en abnormale last / 418
21.6 Terugblik / 420

22 Bouwen op basis van Europees recht
Europees en internationaal bestuursrecht / 421
22.1 Algemeen / 422
22.2 EVRM / 423
22.2.1 Doorwerking / 423
22.2.2 Betekenis voor het bestuursrecht / 425
22.2.3 Rechtsbescherming bij het EHRM / 427
22.3 EU-recht / 428
22.3.1 De Europese rechtsorde / 428
22.3.2 Doorwerking / 430
22.3.3 Betekenis voor het Nederlandse bestuursrecht / 432
22.3.4 Rechtsbescherming / 434
22.4 Terugblik / 436

Trefwoordenregister / 439