Discriminatie als strafbeïnvloedende omstandigheid bij strafbare feiten

DANKWOORD XI

1 INLEIDING 1
1.1 Aanleiding voor het onderzoek 1
1.2 Onderzoeksvragen 2
1.2.1 Inleiding 2
1.2.2 De onderzoeksvraag en deelvragen 4
1.3 Landkeuze 6
1.4 Onderzoeksmethoden 7
1.5 Terminologie 9
1.6 Leeswijzer 10

2 INTERNATIONAAL KADER 13
2.1 Inleiding 13
2.2 Het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie 14
2.3 De Raad van Europa 17
2.3.1 Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden 17
2.3.2 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens 18
2.3.3 De European Commission against Racism and Intolerance 19
2.4 Het Kaderbesluit betreffende de bestrijding van vreemdelingenhaat en racisme 21
2.5 Uitleiding 23

3 FRANKRIJK 25
3.1 Inleiding 25
3.2 Het Franse straftoemetingsrecht in vogelvlucht 26
3.2.1 Enkele kenmerken van het sanctiestelsel 26
3.2.2 Strafbeïnvloedende omstandigheden in de Code Pénal 28
3.2.3 Straftoemeting door de rechter 30
3.2.4 Procesrechtelijke aspecten 32
3.3 De wettelijke regeling voor het betrekken van het discriminatoire aspect bij de straftoemeting 34
3.3.1 Achtergrond 34
3.3.2 Discriminatoire motieven als specifieke verzwarende omstandigheid (2003-2017) 35
3.3.3 Discriminatoire motieven als algemene verzwarende
3.4 De toepassing van de verzwarende omstandigheid in de (rechts)praktijk 44
3.4.1 Inleidende opmerkingen 44
3.4.2 Enkele cijfers over strafbare feiten met een discriminatoir kenmerk 45
3.4.3 Strafvorderlijk beleid 46
3.5 Knelpunten in wetgeving en (rechts)praktijk 48
3.6 Tussenconclusie 52

4 BELGIË 55
4.1 Inleiding 55
4.2 Het Belgische straftoemetingsrecht in vogelvlucht 56
4.2.1 Enkele kenmerken van het sanctiestelsel 56
4.2.2 Strafbeïnvloedende omstandigheden in het Strafwetboek 60
4.2.3 Straftoemeting door de rechter 62
4.2.4 Procesrechtelijke aspecten 64
4.3 De wettelijke regeling voor het betrekken van het discriminatoire aspect bij de straftoemeting 66
4.3.1 Achtergrond 66
4.3.2 Vormgeving van de verzwarende omstandigheid 68
4.3.3 De verzwarende omstandigheid is een strafverhogende omstandigheid 70
4.3.4 Het bewijzen van de verzwarende omstandigheid als ‘loodzware opdracht’ 71
4.4 De toepassing van de verzwarende omstandigheid in de (rechts)praktijk 74
4.4.1 Inleidende opmerkingen 74
4.4.2 Enkele cijfers over strafbare feiten gepleegd onder verzwarende omstandigheden 74
4.4.3 Strafvorderlijk beleid 75
4.4.4 De discriminerende drijfveer in correctionele rechtspraak: vonnissen uit 2019 78
4.5 Knelpunten in wetgeving en (rechts)praktijk 81
4.6 Tussenconclusie 86

5 ITALIË 91
5.1 Inleiding 91
5.2 Het Italiaanse straftoemetingsrecht in vogelvlucht 92
5.2.1 Enkele kenmerken van het sanctiestelsel 92
5.2.2 Strafbeïnvloedende omstandigheden in de Codice Penale 94
5.2.3 Toepassing van strafbeïnvloedende omstandigheden 98
5.2.4 Straftoemeting door de rechter 101
5.2.5 Procesrechtelijke aspecten 103
5.3 De wettelijke regeling voor het betrekken van het discriminatoire aspect bij de straftoemeting 105
5.3.1 Achtergrond 105
5.3.2 Vormgeving van de verzwarende omstandigheid 107
5.4 De toepassing van de verzwarende omstandigheid in de
(rechts)praktijk 112
5.4.1 Inleidende opmerkingen 112
5.4.2 Enkele cijfers over strafbare feiten gepleegd onder verzwarende omstandigheden 113
5.4.3 Strafvorderlijk beleid 115
5.4.4 Het discriminatoire motief in de rechtspraak 117
5.5 Knelpunten in wetgeving en (rechts)praktijk 119
5.6 Tussenconclusie 120

6 DUITSLAND 123
6.1 Inleiding 123
6.2 Het Duitse straftoemetingsrecht in vogelvlucht 125
6.2.1 Enkele kenmerken van het sanctiestelsel 125
6.2.2 Strafbeïnvloedende omstandigheden in het Strafgesetzbuch 127
6.2.3 Straftoemeting door de rechter 128
6.2.4 Procesrechtelijke aspecten 135
6.3 De wettelijke regeling voor het betrekken van het discriminatoire aspect bij de straftoemeting 138
6.3.1 Achtergrond 138
6.3.2 Vormgeving van de strafbeïnvloedende omstandigheid 139
6.3.3 De wettekst nader toegelicht 141
6.4 De toepassing van de verzwarende omstandigheid in de (rechts)praktijk 146
6.4.1 Inleidende opmerkingen 146
6.4.2 Enkele cijfers over strafbare feiten gepleegd met mensminachtend motief 148
6.4.3 Strafvorderlijk beleid 152
6.4.4 Het mensminachtende motief in de rechtspraak 154
6.5 Knelpunten in wetgeving en (rechts)praktijk 156
6.6 Tussenconclusie 159

7 IERLAND 163
7.1 Inleiding 163
7.2 Het Ierse straftoemetingsrecht in vogelvlucht 164
7.2.1 Enkele kenmerken van het Ierse sanctiestelsel 164
7.2.2 Strafbeïnvloedende omstandigheden in het Ierse strafrecht 168
7.2.3 Straftoemeting door de rechter 169
7.2.4 Procesrechtelijke aspecten 170
7.3 Het betrekken van het discriminatoire aspect bij de straftoemeting 171
7.3.1 Achtergrond 171
7.3.2 Discriminatie en straftoemeting 173
7.4 De toepassing van de verzwarende omstandigheid in de (rechts)praktijk 175
7.4.1 Inleidende opmerkingen 175
7.4.2 Enkele cijfers over strafbare feiten waarbij discriminatie een rol speelde 176
7.4.3 Van politie tot straftoemeting 177
7.4.4 Strafbare feiten en discriminatie 181
7.5 Knelpunten in wetgeving en (rechts)praktijk 182
7.6 Tussenconclusie 186

8 BEVINDINGEN 189
8.1 Inleiding 189
8.2 Het discriminatoire aspect in wet en/of regelgeving 190
8.2.1 Als er sprake is van een wettelijke regeling, hoe wordt het discriminatoire aspect dan in die wettelijke regeling benoemd? 191
8.2.2 Als er sprake is van een wettelijke regeling, in hoeverre geldt het discriminatoire aspect dan als strafverhogende omstandigheid? 192
8.2.3 Als er sprake is van een wettelijke regeling, geldt het discriminatoire aspect dan voor alle strafbare feiten? 193
8.2.4 Als er geen sprake is van een wettelijke regeling, hoe wordt het discriminatoire aspect dan op andere wijze bij het bepalen van de straf betrokken, wordt dit aan de rechter overgelaten en zo ja, is er sprake van rechterlijk beleid? 194
8.2.5 In hoeverre moet een discriminatoir aspect bij de straftoemeting worden betrokken? Is het betrekken ervan verplicht, of geldt er een discretionaire ruimte? 195
8.2.6 Indien een discriminatoir aspect bij de straftoemeting wordt betrokken, welke bewijsstandaard dient de rechter dan te hanteren? 196
8.3 Het discriminatoire aspect in de (rechts)praktijk 197
8.3.1 Wordt gebruik gemaakt van de wettelijke regeling (of het beleid)? 197
8.3.2 Welke voordelen worden gesignaleerd? Zijn dat de
voordelen die ook door de wetgever (of beleidsmaker) werden gesignaleerd? 199
8.3.3 Welke nadelen of knelpunten worden gesignaleerd? Hoe beïnvloeden die de werking van de regeling in de (rechts)praktijk? 199
8.4 Thematische bespreking van de bevindingen 200
8.4.1 Hoe wordt het discriminatoire aspect omschreven (inhoudsbepaling)? 201
8.4.2 Wat is het toepassingsbereik (welke delicten)? 202
8.4.3 Wat is de werking van het discriminatoire aspect (rechtsgevolg)? 202
8.4.4 Welke bewijsstandaard wordt gehanteerd? 202
8.5 Conclusie 203

SAMENVATTING 207
SUMMARY 215
LITERATUURLIJST 223
WET- EN REGELGEVING EN PARLEMENTAIRE STUKKEN 231
BIJLAGE 1: SAMENSTELLING BEGELEIDINGSCOMMISSIE 239
BIJLAGE 2: VRAGENLIJST 241