Geef ze een vinger en ze nemen de hele hand

1 Inleiding 15
1.1 Aanleiding voor het onderzoek 15
1.2 Vingerafdrukken en handpalmafdrukken 18
1.2.1 Dactyloscopie 18
1.2.2 Handpalmafdrukken 19
1.2.3 Het activiteitenniveau 20
1.2.4 Andere typen sporen 20
1.3 Vraagstelling 21
1.4 Methoden 22
1.4.1 Inleiding 22
1.4.2 Nederlands juridisch kader (inclusief supranationaal recht) 22
1.4.3 Nederlandse praktijk van toepassing 22
1.4.4 Vergelijking tussen landen 23
1.5 Verantwoordelijkheid voor de verschillende onderdelen van het rapport 23
1.6 Leeswijzer 23

2 De handpalmvergelijking: dactyloscopie, databank, procedure en relatie tot andere typen sporen 27
2.1 Inleiding 27
2.2 Forensisch onderzoek 27
2.3 Dactyloscopie 28
2.3.1 Algemeen 28
2.3.2 Van dactyloscopisch spoor tot bron 29
2.3.3 Patronen in papillairlijnen 30
2.3.4 Betrouwbaarheid van de dactyloscopische vergelijking 31
2.4 HAVANK: databank voor dactyloscopische sporen en afdrukken 33
2.5 Afname en verwerking van dactyloscopische afdrukken van verdachten 34
2.5.1 Algemeen 34
2.5.2 Identiteitsvaststelling van de verdachte 35
2.6 Dactyloscopische vergelijking 38
2.6.1 Nederland 38
2.6.2 Internationale zoekingen 41
2.7 Andere forensische sporen 42
2.7.1 DNA 42
2.7.2 Gezichtsherkenning 44
2.7.3 Irisscan 44
2.8 Samenvatting 45

3 Juridisch kader 47
3.1 Inleiding 47
3.2 Mensenrechtelijk kader 48
3.2.1 Recht op privacy: algemeen beoordelingskader 48
3.2.2 Nemen van vinger- en handpalmafdrukken 52
3.2.3 Opslag, vernietiging en gebruik van vingerafdrukken 54
3.2.4 Opslag van privacygevoelige gegevens volgens het Handvest 57
3.2.5 Opslag, vernietiging en gebruik van handpalmafdrukken 58
3.2.6 Voorlopige bevindingen 59
3.3 Ontwikkeling van de bevoegdheden tot het nemen van vinger- en handpalmafdrukken 60
3.4 Maatregelen ter identificatie van de verdachte 62
3.4.1 Geldende wet- en regelgeving 62
3.4.2 Bevoegde personen 63
3.4.3 Gevallen waarin vingerafdrukken mogen worden genomen 64
3.4.4 Doelen: identificatie, verificatie en opsporing 66
3.4.5 Waarom geen handpalmafdrukken of celmateriaal? 67
3.5 Maatregelen in het belang van het onderzoek 69
3.5.1 Geldende wet- en regelgeving 69
3.5.2 Toegelaten maatregelen 70
3.5.3 Gevallen waarin maatregelen in het belang van het onderzoek mogen worden bevolen 71
3.5.4 Bevoegde personen 72
3.5.5 Subsidiariteit en proportionaliteit 73
3.5.6 Doel: onderzoek 75
3.6 Opslag, verwerking en vernietiging van vinger- en handpalmafdrukken 81
3.7 Gebruik van vinger- en handpalmafdrukken voor het bewijs 87
3.8 Tegenonderzoek 87
3.9 Normering van DNA-onderzoek 88
3.10 Samenvatting 89

4 Toepassing in de praktijk I: Politie en Openbaar Ministerie 91
4.1 Inleiding 91
4.2 Onderzoeksmethode 91
4.3 Het ‘onderzoeksbelang’ 93
4.4 Typen delict 98
4.5 De meerwaarde van handpalmsporen voor de opsporing 101
4.5.1 De meerwaarde van het handpalmspoor als technisch bewijs 101
4.5.2 De meerwaarde van het handpalmspoor als dactyloscopisch spoor 102
4.5.3 De meerwaarde van handpalmsporen ten opzichte van vingersporen 104
4.5.4 Meerwaarde handpalmspoor als enige bruikbare spoor 106
4.6 De meerwaarde van standaardafname 108
4.6.1 Inleiding 108
4.6.2 Mening respondenten over standaardafname 108
4.6.3 Opsporingsfase versus bewijsfase 110
4.6.4 Meerwaarde als technisch bewijs 110
4.6.5 Meerwaarde als dactyloscopisch spoor 111
4.6.6 Meerwaarde ten opzichte van vingersporen 111
4.6.7 Meerwaarde referentiedatabank per type delict 112
4.7 Cijfers gebruik verschillende soorten sporen 112
4.7.1 Inleiding 112
4.7.2 Dactyloscopische sporen 112
4.7.3 DNA-sporen 113
4.7.4 Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk 113
4.7.5 Vergelijking 114
4.8 Samenvatting 115

5 Toepassing in de praktijk II: Rechterlijke uitspraken 117
5.1 Inleiding 117
5.2 Methode: steekproef van uitspraken en dossiers 117
5.2.1 Algemeen 117
5.2.2 Selectiviteit 119
5.3 Strafbare feiten 120
5.4 De rol van het handpalmspoor in de zaak 121
5.4.1 Bronniveau 121
5.4.2 Activiteitenniveau 123
5.5 Conclusies dactyloscopen 125
5.6 Hantering handpalmvergelijking door de rechter 126
5.7 Aanvechten handpalmvergelijking en tegenonderzoek 128
5.8 Samenvatting 129

6 Rechtsvergelijking 131
6.1 Inleiding 131
6.2 Duitsland 132
6.2.1 Inleiding 132
6.2.2 Maatregelen ter identificatie op grond van artikel 163b StPO DE 132
6.2.3 Maatregelen op grond van artikel 81b StPO DE 133
6.2.3.1 Toegestane maatregelen 133
6.2.3.2 Doelen 134
6.2.3.3 Bevoegde personen 136
6.2.3.4 Formaliteiten en voorwaarden 136
6.2.3.5 Rechtsmiddelen 139
6.2.3.6 Verhouding tussen bonds- en deelstaatrecht 139
6.2.4 Gebruik, opslag en vernietiging van handpalmafdrukken 140
6.3 Zwitserland 141
6.3.1 Inleiding 141
6.3.2 Maatregelen tot herkenning 142
6.3.2.1 Toegestane maatregelen 142
6.3.2.2 Doelen 142
6.3.2.3 Bevoegde personen 143
6.3.2.4 Formaliteiten en voorwaarden 143
6.3.2.5 Rechtsmiddelen 146
6.3.2.6 Verhouding tussen federaal en kantonnaal recht 147
6.3.3 Gebruik, opslag en vernietiging van handpalmafdrukken 147
6.4 Engeland & Wales 149
6.4.1 Inleiding 149
6.4.2 Maatregelen ter identificatie op grond van artikel 61 PACE 150
6.4.2.1 Toegestane maatregelen 150
6.4.2.2 Doelen 151
6.4.2.3 Bevoegde personen 151
6.4.2.4 Formaliteiten en voorwaarden 153
6.4.2.5 Rechtsmiddel 155
6.4.3 Gebruik, opslag en vernietiging van handpalmafdrukken 155
6.5 Quickscan van een aantal andere landen 157
6.5.1 Aanleiding 157
6.5.2 Resultaten 158
6.6 Vergelijking 161
6.6.1 Inleiding 161
6.6.2 Specificiteit van wettelijke regelingen 161
6.6.3 Doelen 162
6.6.4 Bevoegde personen 164
6.6.5 Formaliteit en voorwaarden 164
6.6.6 Subjecten en rechtsmiddelen 165
6.6.7 Gebruik, opslag en vernietiging van afdrukken 166
6.7 Samenvatting 167

7 Conclusies 169
7.1 Inleiding 170
7.2 De meerwaarde van handpalmafdrukken 170
7.3 Doelen van het nemen en verwerken van vinger- en handpalmafdrukken 173
7.3.1 Algemeen 173
7.3.2 Rapportage over handpalmvergelijking 174
7.3.3 De verhouding tussen de artikelen 55c en 61a Sv 175
7.4 Het gebruik van handpalmafdrukken voor het bewijs 175
7.5 Mensenrechtelijke aspecten van de afname, verwerking en opslag van vinger- en handpalmafdrukken 176
7.6 De toelaatbaarheid van standaardafname vanhandpalmafdrukken 179
7.6.1 Inleiding 179
7.6.2 Scenario 1: standaardafname en standaardgebruik 179
7.6.3 Scenario 2: standaardafname zonder standaardgebruik 184
7.6.4 Scenario 3: standaardafname bij veroordeelden 185
7.6.5 Wettelijke waarborgen bij standaardafname 187
7.7 Mogelijkheden tot verbetering van de huidige wettelijke regeling 188
7.7.1 Opheffing van betrokkenheid officier van justitie 188
7.7.2 Vrijwilligheid als uitgangspunt 189
7.7.3 Opheffing van koppeling met vrijheidsbeneming 190
7.7.4 Ruimere invulling onderzoeksbelang 190
7.7.5 Opsomming in artikel 61a Sv vervangen door ‘afdrukken van lichaamsdelen’ 193
7.8 Mogelijkheden tot verbetering van de huidige rechtspraktijk 193
7.8.1 Daadwerkelijk verwijderen van handpalmafdrukken uit HAVANK 193
7.8.2 Betere afstemming tussen politie en OM 194

Samenvatting 195
1 Aanleiding voor het onderzoek 195
2 Methoden 197
3 Dactyloscopie 198
4 Het juridisch kader 199
5 De handpalmvergelijking in de praktijk 200
6 Rechterlijke uitspraken en dossiers van strafzaken 201
7 Rechtsvergelijking 202
8 Standaardafname 204
9 Verbetering van de huidige wetgeving en praktijk 205

Summary 207
1 Reason for the study 207
2 Methods 209
2 Dactyloscopy 210
4 The legal framework 211
5 The practice of palm print comparison 212
6 Court judgments and criminal files 213
7 Comparative law studies 214
8 Collection of palm prints by default 215
9 Improvement of current law and practical use 216

Literatuur 219

Bijlage 1 Deelvragen van het onderzoek 223
Bijlage 2 Leden begeleidingscommissie en leden klankbordgroep 227
Bijlage 3 Topiclijsten interviews 229
Bijlage 4 Onderzochte rechterlijke uitspraken 241
Bijlage 5 Checklist dossieranalyse 243
Bijlage 6 Relevante wettelijke bepalingen 245