Strafrechtspleging in een digitale samenleving

Inleiding 13

1 Digitalisering en strafrecht: enkele achtergronden 15
1.1 Internet: een korte ontstaansgeschiedenis (1962-2000) 15
1.2 Het internet verklaard vanuit een sociologisch perspectief 21
1.3 Sociale controle op internet 23
1.3.1 Sociale controle: drie invalshoeken 23
1.3.2 Informele sociale controle op internet 25
1.3.3 Door burgers georganiseerde sociale controle op internet 27
1.3.4 ‘Commercial surveillance’ 30
1.3.5 Zelfregulering 32
1.4 Internet en veranderingen in criminaliteit 34
1.4.1 Omvang criminaliteit 34
1.4.2 Veranderingen in criminaliteit en in dader- en slachtoffergroepen 41
1.5 Enkele ontwikkelingen 45
1.5.1 Digitalisering en sociale controle: vier scenario’s 45
1.5.2 Becks ‘Risk Society’: van industrie naar criminaliteit 51
1.5.3 De burgemeester en cybercrimebestrijding 54
Kernbegrippen 57

2 Begrippen en concepten 59
2.1 Computer, computersysteem, geautomatiseerd werk, gegevens, informatiesysteem 59
2.2 Cyberspace en cyber security 63
2.2.1 Nationale Cyber Security Strategieën over cyberspace en cyber security 63
2.2.2 De academische wereld over cyberspace en cyber security 66
2.2.3 Een definitie van cyberspace 69
2.2.4 Intermezzo: begrippen voor het beschrijven van de digitale werkelijkheid 70
2.2.5 Een definitie van cyber security 72
2.3 Cyberspace in een sociologisch perspectief 76
2.4 De ‘magic circle’ en ‘virtuele computercriminaliteit’ 81
2.4.1 Het concept van de ‘magic circle’ 82
2.4.2 Virtuele activiteiten, echte strafbare feiten 86
2.5 Cybercrime en aanverwante begrippen 92
2.5.1 Verschillende benaderingen 92
2.5.2 Definities voor criminaliteit in een digitale samenleving 99
2.6 Cyber safety 100
2.7 Cloud computing en jurisdictie 104
2.7.1 Beginselen van rechtsmacht 104
2.7.2 Cloud computing en rechtsmacht 106
Kernbegrippen 111

Bijlage 2 A Definities van cyberspace en cyber security uit paragraaf 2.2 113

3 Digitalisering en straf(proces)recht 115
3.1 Wet computercriminaliteit I 116
3.1.1 Maatschappelijke positionering 116
3.1.2 Voorgeschiedenis en uitgangspunten 123
3.1.3 Materieelrechtelijke bepalingen 124
3.1.4 Strafprocesrechtelijke bepalingen 126
3.2 Richtlijn inzake elektronische handel (2000/31/EC) 128
3.2.1 Maatschappelijke positionering 128
3.2.2 Voorgeschiedenis en uitgangspunten 129
3.2.3 Materieelrechtelijke bepalingen 130
3.3 Cybercrimeverdrag 131
3.3.1 Maatschappelijke positionering 131
3.3.2 Voorgeschiedenis en uitgangspunten 132
3.3.3 Materieelrechtelijke bepalingen (art. 2 t/m 10) 134
3.3.4 Strafprocesrechtelijke bepalingen (art. 14 t/m 21) 138
3.3.5 Rechtsmacht en internationale samenwerking (art. 22 t/m 35) 141
3.4 Wet computercriminaliteit II 142
3.4.1 Maatschappelijke positionering 142
3.4.2 Voorgeschiedenis en uitgangspunten 144
3.4.3 Materieelrechtelijke bepalingen 145
3.4.4 Strafprocesrechtelijke bepalingen 146
3.5 Verdrag van Lanzarote 149
3.5.1 Maatschappelijke positionering 149
3.5.2 Voorgeschiedenis en uitgangspunten 150
3.5.3 Materieelrechtelijke bepalingen 151
3.5.4 Strafprocesrechtelijke bepalingen 156
3.5.5 Explicitering en aanscherping middels Richtlijn 2011/93/EU 156
3.6 Richtlijn 2013/40/EU over aanvallen op informatiesystemen 157
3.6.1 Maatschappelijke positionering 157
3.6.2 Voorgeschiedenis en uitgangspunten 158
3.6.3 Materieelrechtelijke bepalingen 158
3.7 Wet computercriminaliteit III 159
3.7.1 Maatschappelijke positionering 159
3.7.2 Voorgeschiedenis en uitgangspunten 160
3.7.3 Materieelrechtelijke bepalingen 162
3.7.4 Strafprocesrechtelijke bepalingen 166
Kernbegrippen 175

4 Enkele cybercrimes nader beschouwd 177
4.1 Inleiding 177
4.2 Hacken 180
4.2.1 Strafbaarstelling 180
4.2.2 Aard en omvang 186
4.2.3 Daders en modus operandi 189
4.3 E-fraude 197
4.3.1 Strafbaarstelling 197
4.3.2 Aard en omvang 200
4.3.3 Daders en modus operandi 206
4.4 Kinderpornografie 211
4.4.1 Strafbaarstelling 211
4.4.2 Aard en omvang 218
4.4.3 Daders, slachtoffers en modus operandi 225
4.4.4 Het debat over de strafbaarstelling van virtuele kinderpornografie 234
Kernbegrippen 237

5 Politie in een digitale samenleving 239
5.1 Het brede perspectief: sociale orde en politie 239
5.2 De politiefunctie en de politie 242
5.3 De politie, de politietaak en opsporing 245
5.3.1 De politieorganisatie 245
5.3.2 De politietaak 248
5.3.3 Opsporing 250
5.4 De politieorganisatie ter bestrijding van digitale criminaliteit 252
5.4.1 Digitalisering en veranderingen in de politiële werkomgeving 253
5.4.2 Enkele organiserende principes als uitgangspunt 253
5.4.3 Eerste organisatorische maatregelen en ervaringen (1987-2010) 257
5.4.4 Huidige organisatie 261
5.4.5 Slotbeschouwing en vooruitblik 265
5.5 Kennis en tools voor criminaliteitsbestrijding in de digitale samenleving 267
5.5.1 Kennistekort 267
5.5.2 Nieuwe ICT-hulpmiddelen 272
5.6 Big data en bevoegdheden tot het vergaren van informatie 280
5.6.1 Data en toegankelijkheid voor opsporingsonderzoek 280
5.6.2 Online vergaren van informatie voor opsporingsonderzoek 286
Kernbegrippen 300

Kernbegrippenlijst 301
Literatuur 311
Afkortingen 339
Over de auteurs 343
Trefwoordenregister 345