‘Het Innovatieplaform is één van de weinige plekken waar innovatie echt op de agenda staat’, zei Robbert Dijkgraaf 28 februari op Radio 1. De universiteitshoogleraar was uitgenodigd omdat hij als lid van het platform de dag ervoor ‘de jaarlijks terugkerende evaluatie van de Kennisinvesteringsagenda’ had gepresenteerd. Wat dat is, doet er niet zoveel meer toe. Want Het innovatieplatform heeft allang niet meer de ambitie om een doorbraak te forceren, laat staan dat ze daartoe in staat is.
Metaforen
Soms, als je de publicaties van het platform doorploegt, krijg je de indruk dat er in de vergaderingen van de zwaargewichten alleen maar metaforen bedacht worden. ‘Innovatievouchers’, ‘groeiversnellers’, ‘Kennisinvensteringsagenda-foto’, enzovoort. Het zou om te lachen zijn als het niet zo treurig was. Want wie op Innovatieplatform.nl de menulink 'Resultaten 2003-2007' aanklikt (waar is 2008 eigenlijk?) wordt niet veel wijzer.
Hoekpanden
Ook niet veel wijzer worden we van het boek Het Innovatieplatform geschreven door Frans Nauta. Als voormalig secretaris was hij een goede insider, maar ook hem lukt het niet de wapenfeiten te resumeren. Sterker, hij heeft zelfs een heel hoofdstuk gewijd aan hoe het Innovatieplatform een actie als wapenfeit in de belangstelling kan krijgen. Dat noemt hij de ‘hoekpandentheorie’, wat kortweg hier op neerkomt: wie als aannemer een buurt aanpakt, moet met de hoekpanden beginnen. Die ziet het publiek namelijk van drie kanten, op kruisingen. Mensen krijgen dan het idee dat er hard gewerkt wordt, ze zien snel resultaat.
Centrum van de macht
En daar komen we bij de crux. 'Innoveren in het centrum van de macht', zoals de ondertitel luidt, gaat niet over masterplannen maar over kantoorpolitiek. Het aardige aan Nauta's boek is daarom dat je er alledaagse, zakelijke beslommeringen in kunt herkennen. Een vergadering die verzandt in geneuzel achter de komma, een stichtingsbestuur dat naar wapenfeiten zoekt om donateurs tevreden te stellen, collega's die je niet mag maar toch mee door moet. Druk van boven, druk van onderen.
Vergezichten
Toch was het Innovatieplatform allesbehalve alledaags. ‘Niet eerder was er er in de geschiedenis van de Staat der Nederlanden zoveel macht en reputatie samengekomen in een adviescommissie’, schrijft de auteur. ‘Het had wel iets van een comité van nationale redding, zoals NRC Handelsblad het later omschreef.’ Wat er gered moest worden, blijft vaag. Officieel was het Innovatieplatform in het leven geroepen om van Nederland een ‘swingend kennisland’ te maken. ‘Nederland moet beter zijn koppie gaan gebruiken’, zei Balkenende ooit op een conferentie. Of in de taal van het eerste persbericht: ‘Het Innovatieplatform moet plannen opstellen en een visie ontwikkelen teneinde een impuls te geven aan innovatie in Nederland als motor van productiviteitsgroei en economische ontwikkeling.’ Vergezichten dus, zaken waar ambitieuze bestuurders over mijmeren bij een haardvuur. Echte urgentie ontbrak, behalve dan de alarmbel dat ‘Nederland zakt op de internationale lijstjes’ en de tegeltjeswijsheid dat stilstand achteruitgang is.
Finland
Onder het motto 'beter goed bedacht dan slecht gejat' werd Finland als voorbeeld genomen. Dat was geheel te danken aan Frans Nauta, destijds voorzitter van stichting Nederland Kennisland. Hij had onderzocht hoe de Finnen zich sinds de jaren tachtig hadden opgewerkt van een achterstandsland tot de meest innovatieve economie van Europa. ‘Mijn onderzoek liet zien dat het Finse succes geen toeval was, maar het resultaat van twintig jaar gedegen beleid.’ Een succesverhaal dat in 1985 begon met de instelling van de zogeheten Science and Technology Policy Council (STPC). ‘Welk onderzoek we er ook bij pakten’, memoreert Nauta, ‘de Finnen scoorden systematisch beter dan andere Europese landen. Of het nou ging om de kwaliteit van het onderwijs, het aantal hoog opgeleiden, het aantal onderzoekers per duizend inwoners, de groei van investeringen in onderzoek en ontwikkeling, alle statistieken gaven aan dat de Finnen het steengoed deden.’ Een bewijs van die nieuwe Finse vitaliteit was de opkomst van Nokia tot wereldleider op het gebied van mobiele telefoons. Veelzeggend is wat de directeur strategie van Nokia aan Nauta toevertrouwde: ‘Zonder de Finse overheid was Nokia nooit geweest wat het nu is.’ Een uitspraak die je niet snel los krijgt van een Nederlandse ondernemer.
Kennis en bedrijvigheid
Wat deed die Finse overheid dan? Ze legde een voedingsbodem, zoals dat heet, waardoor bedrijfjes als paddenstoelen uit de grond schoten. De ingrediënten waren voorhanden. Finland was gezegend met een hoogopgeleide bevolking, veel technische onderzoekers, een internationaal georiënteerde cultuur en een bevolking die goed Engels spreekt. Maar het recept om die ingrediënten te mixen tot een ‘land met ideale vestigingsvoorwaarden voor knowledge based industries’ moest nog geïmplementeerd worden. Dat recept was min of meer voorhanden, in de gedaante van het Stanford Research Park, dat in 1951 haar deuren opende in Palo Alto, Californië. Het idee erachter: vestig onderzoeksafdelingen van bedrijven bij universiteiten, concentreer kennis, talent en ondernemerschap. Het softwarebedrijf SUN, voluit Stanford University Network, was het eerste antwoord op deze succesformule. Maar ook Hewlett Packett, Yahoo! en Google zijn allemaal gestart door Stanfordstudenten. Er ontstond zelfs een speciale vorm van bankieren rondom Stanford, gespecialiseerd in risicovolle financiering van startende bedrijven, het zogenaamde venture capital.
De Finnen besloten deze brandstofmix van talent, kennis en ondernemerschap te injecteren in hun eigen economie. In tien jaar tijd kregen de meeste universiteiten en hogescholen een campus voor bedrijven. Maar dat ging niet vanzelf. De activiteiten werden vanuit de hoogste regionen aangejaagd. De president leidde de STPC samen met zijn ministers van Financiën en Onderwijs en Economische Zaken. Om verzekerd te zijn van politiek draagvlak van de STPC werden er, afhankelijk van de partijverhoudingen, een aantal extra ministers lid van de stuurgroep. Daarnaast schoven zwaargewichten uit het onderwijsveld, de onderzoekswereld, het bedrijfsleven en vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers aan. ‘De STPC werd en wordt gezien als een belangrijke bouwsteen van het Finse succes’, aldus Nauta, die aan zijn spionagewerk zijn secretarisschap heeft te danken.
Kantoorpolitiek
Zo bezien is het Innovatieplatform een exacte kopie van de STPC. Maar waarom is het Innovatieplatform dan niet de geschiedenis in gegaan als de STPC? Daarover heeft Frans Nauta een smakelijke anekdote. Mensen die hij ontmoet vragen hem regelmatig of het Innovatieplatform nog bestaat, wat inderdaad zo is. Vraag twee is dan of het nu wel een succes is. Nauta: ‘Ik antwoord dan dat het me veelzeggend lijkt dat de vraagsteller niet wist of het Innovatieplatform nog bestond.’
Hoewel Nauta zijn best heeft gedaan er een constructief verhaal van te maken, met zelfkritiek en 'survivaltips voor vernieuwers in de polder', lees je de frustratie tussen de regels door. Het boek staat zo bol van 'gedoe' dat het eerder iets weg heeft van een sociaal-emotionele les in kantoorpolitiek. Of beter gezegd: een les in polderen.
Intelligent
Herman Wijffels, ook wel omschreven als de ‘beste minister-president die Nederland nooit heeft gehad’, is Nauta's mentor geweest in dit gedoe. ‘Het zit heel diep’, zo schetste Wijffels het poldermodel. Nederland is volgens hem een land zonder machtscentrum. ‘Je bent altijd afhankelijk van belangen. Den Haag is de hoofdstad, zodat Amsterdam niet te machtig zou zijn. Het stelsel voorkomt zorgvuldig dat er zich meerderheden vormen.’ Je kunt de polder niet opheffen, benadrukt Wijffels, de kunst is om er intelligent mee om te gaan.
Politiek
En dat is precies waar het boek over gaat. Over polderen. Intelligent polderen. Dat is wat het Innovatieplatform doet: polderen, polderen en nog eens polderen. Op de vraag van de Radio 1-verslaggever waarom het platform zo weinig zichtbaar resultaat boekt, verwees het lid Dijkgraaf naar de politiek. ‘Zij moeten ervoor zorgen dat al onze punten in hun partijprogramma staan.’ Het punt is politiek draagvlak te vinden, zo verdedigde Dijkgraaf zijn team. ‘De politiek moet de uiteindelijke keuze maken.’
De politiek dus. Maar het Innovatieplatform is toch politiek? Of zijn Maria van der Hoeven (minister van Economische Zaken), Ronald Plasterk (minister van Onderwijs) en Jan Peter Balkenende (minister-president) voor spek en boden lid?
Over Steven de Jong
Steven de Jong is zelfstandig redacteur (Stevenschrijft.nl) en schrijver van de roman Bezorgde burgers (Lebowksi). In 2023 reageerde hij, namens Stichting Support Stotteren en Start Foundation, op tachtig vacatures met de vraag of de functie ook openstaat voor gekwalificeerde kandidaten die stotteren. Een ontluisterende verkenning waarvan hij verslag doet in De kracht van het verschil (Durden).
