Met ‘Niet leuk’ laat Nauta zich van zijn meest nuchtere kant zien, want wie zijn boek over zijn ervaringen met Het innovatieplatform heeft gelezen, zou eerder kwalificaties als ‘gekmakend’ en ‘frustrerend’ verwachten. Alle vooroordelen over het Haagse wespennest worden bevestigd. Wat begon als een ongetwijfeld goedbedoelde poging om de innovatieve krachten in Nederland te bundelen, ontaardde in een demonstratie van het onvermogen van de Nederlandse politiek en ambtenarij. Was het niet zo erg geweest, dan hadden we erom kunnen lachen, want het boek is in zijn beschrijving van het Haagse spel uiterst vermakelijk.
Nauta werd in 2003 gevraagd als secretaris voor het Innovatieplatform, nadat hij een week eerder als medeoprichter van de Stichting Nederland Kennisland had mogen aanschuiven bij een brainstormsessie over innovatie in de polder. In het regeerakkoord van Balkenende II was een verwijzing opgenomen naar het succes van de Finse economie die zich tot een economische tijger had ontwikkeld. Nauta had het Finse model bestudeerd en ontdekt dat het succes terug te voeren was op verstandig en standvastig beleid. Al in 1985 hadden de Finnen een Science and Technology Policy Council ingesteld, onder voorzitterschap van de regeringsleider. Een aantrekkelijk voorbeeld, vonden Balkenende en zijn spindoctor Jack de Vries, zo kort na het vallen van het kabinet met de LPF.
Maar waar Nauta op de volledige en onverdeelde aandacht van Balkenende had gerekend, kwam hij bedrogen uit. Naïef? Misschien wel. Toch is het tamelijk onbegrijpelijk dat een minister-president zich verbindt aan een initiatief met deze impact, zonder vervolgens achter de schermen een en ander in werking te stellen. Nauta kreeg geen budget, geen bureau en, dat is nog wel het merkwaardigste, geen medewerking van de ambtenaren van Algemene Zaken. Zodra hij om tafel ging met ambtenaren, kreeg hij te maken met die geheimzinnige obstructiemethoden die in Den Haag zo gebruikelijk schijnen te zijn. Hindermacht wordt dat in jargon genoemd, ‘the power to say no’. Reeds de eerste conceptnota waar Nauta mee kwam, werd door de ambtenaren getorpedeerd. Enkele jaren later gaf een ambtenaar toe dat dat bewust was gebeurd omdat niet veel eerder door de ministerraad een interdepartementale commissie in het leven was geroepen voor het wetenschap-, technologie- en informatiebeleid. Samenwerken of afstemmen past kennelijk niet bij het spel.
De politici waren niet veel constructiever. Met name toenmalig minister van Onderwijs Maria van der Hoeven was meer dan lastig. En tijdens vergaderingen had Nauta het idee dat D66-minister Laurens-Jan Brinkhorst een van zijn grootste tegenstanders was. Brinkhorst leek minder enthousiast dan Van der Hoeven. Maar toen het erop aankwam, bleken de rollen omgedraaid. Meer dan Van der Hoeven bleek Brinkhorst in staat om te handelen vanuit een visie, in plaats van vanuit een machtspositie. Het Innovatieplatform bleef vooral ook een CDA-aangelegenheid: pogingen om bijvoorbeeld Zalm bij het platform te betrekken, werden door Balkenende gedwarsboomd. Ook in de provincie kwamen politici vooral op voor hun eigen politieke belangen, in plaats van dat zij daadwerkelijk iets tot stand wilden brengen. Een van de meest hilarische scènes in het boek is die waar Commissaris van de Koningin Hanja Maij-Weggen van Noord-Brabant een vergadering komt binnenstormen met een gevolg van tien heren in pak, omdat zij in de veronderstelling leeft dat er nu ook financieel iets te halen valt bij het Innovatieplatform.
Niet iedereen komt er zo slecht af. Nauta heeft lovende woorden voor CDA-kopstuk Herman Wijffels en voor enkele andere leden van het Innovatieplatform, die – gelouterd door eerdere ervaringen in het Haagse – hun eigen lijn trekken. Wat zijn verhaal geloofwaardiger maakt, is dat Nauta zichzelf niet spaart in het boek. Hij sluit elk hoofdstuk af met ‘survivaltips’ voor vernieuwers in de polder. Hij erkent dat hij vaak naïef is geweest, en bleek soms een speelbal van hogere belangen. Desalniettemin is het een ontluisterend boek dat de indruk wekt dat Balkenende het Innovatieplatform vooral als PR-stunt in het leven heeft geroepen. Dat de minister-president een belangrijk onderwerp als innovatie op deze stiefmoederlijke manier heeft behandeld, is een schande.
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.