Als het over de Nederlandse economie gaat, is er veel aandacht voor groei en innovatie. En terecht, want daar moeten we het van hebben voor de toekomst. Gelukkig wemelt het op dat gebied van de initiatieven. En dan heb ik het niet over Neelie Kroes die in opdracht van Economische Zaken buitenlandse start-ups hierheen moet zien te lokken - want zo lang de alledaagse bureaucratische belemmeringen voor ondernemers blijven zoals ze zijn, is dat niet meer dan een werkgelegenheidsproject voor een erelid van de VVD.
Wel heb ik het over de honderden ondernemers in het midden- en kleinbedrijf (inclusief zzp'ers) die zich elke dag een slag in het rond werken om waarde creëren voor hun klanten en om te sleutelen aan diensten en producten die nòg beter aansluiten op de vraag - of daar zelfs op vooruitlopen. En ik heb het over de vele initiatieven die er zijn om die ondernemers te steunen: van incubators tot bootcamps, van challengerdays tot gamechangers.
Innovatie - voor wie het wil zien - tiert dus welig in Nederland. Dan zou je verwachten daar ook wat van terug te zien in de managementboeken die afgelopen jaar zijn verschenen. Maar gek genoeg hebben we daar als jury van het Managementboek van het Jaar 2015 tot nu toe weinig van gemerkt. Misschien zou ons dat niet eens zo zijn opgevallen, als we laatst niet in gesprek waren geraakt over wat er elders in de wereld wordt geschreven - en dan met name in de USA.
Achteruit managen
Collega Mirella Visser verzucht: ‘De Nederlandse managementboeken die ik tot nu toe heb gelezen gaan vooral over wat er verkeerd is gegaan is. In specifieke bedrijven (zoals Windhandel over Econcern), in specifieke sectoren (zoals De vrije val van Vestia, Operatie werk Arthur de deur uit, en In de bank van hectiek), of in zijn algemeenheid (zoals Ondernemingen in zwaar weer). De auteurs kijken terug op falend management en falend toezicht, en roepen dat leiderschap anders moet. In de politiek is de reflex echter om nog meer regeltjes te bedenken en nog meer toezichthouders op te tuigen. Analyse is natuurlijk heel goed om van te leren en het de volgende keer beter te doen, maar je moet er niet in blijven steken. Nu zijn we achteruit aan het managen.’
Afgezien van de bekende futurologen en trendwatchers is Mirella Visser tot nu toe geen auteurs tegengekomen die vooruitkijken en die de vragen stellen die iedere ondernemer zich voor de toekomst zou moeten stellen. Hoe anders is dat in de Amerikaanse managementliteratuur. Succesvolle ondernemers slaan daar een toon aan die veel positiever is en optimistischer. Zou dat komen, vraagt zij zich af, doordat de Verenigde Staten een stuk sneller uit de recessie zijn gekomen dan wij in Europa?
Creëer de toekomst
Als voorbeeld noemt Mirella Visser Zero to One - Creëer de toekomst van Peter Thiel, een van de oprichters van Paypal. Hij vraagt zich af waarom wij niet meer zoeken naar secrets: dingen die belangrijk zijn maar onbekend, die moeilijk zijn maar wel gedaan kúnnen worden. De oprichters van Airbnb zagen iets dat niemand anders zag, namelijk hoe je een vraag en een aanbod die tot dan toe onzichtbaar waren aan het licht kon brengen en aan elkaar kon koppelen.
Peter Thiel wijst in zijn boek vier sociale trends aan die voorkomen dat wij zulke mogelijkheden zien en ze tot ontwikkeling brengen. De grote boosdoeners zijn incrementalisme (alles in kleine stapjes willen doen, wat ons met de paplepel wordt ingegoten in het onderwijs), risicomijdend gedrag (omdat we bang zijn dat we het wel eens bij het verkeerde eind zouden kunnen hebben), zelfvoldaanheid (de sociale elite die de meeste vrijheid en mogelijkheden heeft om nieuw denken te onderzoeken, lijkt de minste behoefte te hebben om secrets te ontdekken), en de rotsvaste overtuiging dat de wereld plat is (‘Als het mogelijk was om iets nieuws te ontdekken dan zou dat toch al lang gebeurd zijn?’).
Het boek deed Mirella Visser denken aan wat Joelle Frijters en Janneke Niessen van ImproveDigital vertelden op de Female Leadership Conference 2014. ‘Volgens hen zal de volgende Google niet uit Europa komen, en al helemaal niet uit Nederland. Daarvoor is het hier veel te veel een lappendeken van regels en voorschriften. Schaalgrootte creëren op de Europese markt is ondoenlijk, omdat ondernemers in ieder land met andere regels worden geconfronteerd. Veel aandacht en investeringen gaan zitten in administratieve rompslomp en in kosten die niet direct met je product te maken hebben, zoals fees voor juristen, accountants en consultants.’
Self-fullfilling prophecy
Als we de lastendruk van administratie en toezicht drastisch konden reduceren, zouden we ontegenzeggelijk veel meer geld kunnen steken in de ontwikkeling van innovatieve technologieën. Maar Mirella Visser wijst nog op een ander gevolg van die hoge regeldichtheid en van de lastendruk die daaruit voortvloeit. Dat effect is nog veel fnuikender voor de ondernemersgeest: ‘Als je steeds tegen zulke beperkingen oploopt, wordt het onderdeel van je systeem om daarop te anticiperen. Je gaat steeds minder groot denken en je stelt je ambities bij. Het moedeloze gevoel dat de volgende Google niet hier vandaan zal komen, wordt dan een selffulfilling prophecy.’
Andere aanraders van Mirella Visser in dezelfde sfeer zijn Innovators van Walter Isaacson (De uitvinders) en Creativity Inc. van Ed Catmull. Zelf mag ik daar graag Exponentiële organisaties aan toevoegen van Salim Ismail en Waarde Propositie Ontwerp van Alex Osterwalder. Aan zulke boeken zouden Nederlandse schrijvers van managementboeken een voorbeeld kunnen nemen. In die richting liggen kansen - is het niet meer voor het Managementboek van het Jaar 2015 dan wel voor dat van 2016.
Reageer via Twitter naar @PierreSpaninks met hashtag #MB2015
Over Pierre Spaninks
Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) was tot zijn pensionering in 2021 zelfstandig professional in journalistiek en communicatie. Hij kreeg landelijk bekendheid als ZZP-expert. Voordien had hij gewerkt in het hoger onderwijs en de consultancy. Hij studeerde Tekstwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en volgde op Harvard het Senior Manager in Government Program. Tegenwoordig legt hij zich toe op de Egyptologie.
