‘Mensen met twee banen zijn niet exotisch’

Hoe is het idee voor het boek ontstaan?

Toen ik nog als onderzoeker bij TNO werkte deden we studies naar hoe Nederlanders hun arbeidsomstandigheden beoordelen. In die onderzoeken werd - als een soort controlevraag - gevraagd hoeveel banen mensen hebben. Normaal werd er niets met deze vraag gedaan, totdat we zagen dat redelijk wat mensen aangaven meerdere banen te combineren. In 2009 waren dat er al een half miljoen. Een koppeling met andere werkbelevingsvragen toonde dat deze ‘tweebaners' ’niet minder tevreden of betrokken waren in hun werk dan mensen met een enkele baan. Daarna zijn we in deze onderzoeken ook gaan vragen naar de precieze redenen van mensen voor een baan erbij. En wat bleek? Veel argumenten om dat te doen gaan over afwisseling zoeken en jezelf ontwikkelen. Natuurlijk doen mensen het ook om meer te kunnen of moeten verdienen, maar die groep is minder groot.

Mensen met een tweede baan hadden het eigenlijk goed voor elkaar?

Een kleine tien procent van de werkzame beroepsbevolking doet het op die manier en die groep is niet altijd hetzelfde. Mensen beginnen en stoppen ermee, maar de schatting is dat een kwart een harde kern vormt die de gehele loopbaan twee banen heeft. Voor anderen is een manier van werken die alleen in sommige periodes van hun arbeidsleven past.

Wat zijn de grootste vragen van mensen met een tweede baan?

Vaak willen medewerkers op die manier een nieuwe loopbaan opbouwen. Ze gaan wat minder in vaste dienst en bouwen - bijvoorbeeld als ondernemer - op die manier aan iets nieuws. Maar dan moet je wel het gesprek aangaan met jouw werkgever natuurlijk. Mensen zijn dan logischerwijs bang dat werkgevers zeggen: ga dan maar helemaal weg. Die angst willen we met ons boek wegnemen.

Wat ik lees in jullie boek is dat het belangrijk is om een plan te hebben.

Belangrijk is om er vooraf goed over na te denken waarom en hoe je de banen wil combineren. Ikzelf had een prima baan bij TNO, maar wilde verder groeien door parttime zelfstandig te gaan ondernemen. Ik maakte elk jaar een stapje, maar bij zo’n grote organisatie worden de dingen die ik leuk vind na een tijdje gedaan door mensen die jonger en goedkoper zijn. Voor je het weet word je manager, fondsenwerver en budgetbewaker. Dan verdwijnt er iets uit je werk wat je helemaal niet kwijt wil.

En dan zit je Excel-sheets te vullen bij wijze van spreken en denkt: is dit het wel?

Je kan de corporate ladder helemaal beklimmen, maar de vraag is waar je dan bent beland na twintig jaar. Speel je het spel uit of bedenk je iets anders? Het leek mij logischer en leuker om om naast mijn baan te gaan ondernemen en zo mijn loopbaan anders in te richten.

En dat wilde je als ondernemer doen, maar niet direct fulltime?

Precies. Daarom vertelde ik mijn baas over mijn plannen om twee dagen per week in te leveren om ernaast voor mezelf te beginnen. Voor eigen risico dus. Natuurlijk krijg je dan de vraag of je niet gaat concurreren op dezelfde markt. Ons boek is daar nuchter in. Het zijn vaak onterechte beelden. Je moet daar gewoon afspraken over maken die je ook regelmatig evalueert. Dat is een belangrijke boodschap van het boek: je wilt geen gedoe met twee banen die elkaar in de weg zitten, maar dat het goed werkt. We laten zien wat je hiervoor moet regelen.

Wat is belangrijk in de fase dat je overlegt met je werkgever?

Dat het voor de mensen die betrokken zijn helder is en dat je dus opschrijft hoe zo’n tweede baan vorm krijgt. Daarna moet je het nog veel uitleggen, bijvoorbeeld aan collega’s, en dan helpt het als je verhaal compleet is. En als mensen negatief zijn dan is dat best even vervelend, maar na een tijdje denk je: het is voor mij helder, voor mijn werkgever helder en daar gaat het om.

En bij jou werkte dat goed?

Zeker, dat heb ik twee jaar zo gedaan en toen wilde ik meer ondernemen dan twee dagen. Maar ja, ik had een afspraak om niet minder dan drie dagen in loondienst te werken en daar was ik het mee eens. Toen heb ik ergens anders een loondienstbaan voor twee dagen gevonden en lag de nadruk op het ondernemerschap. Steeds meer mensen maken juist deze combinatie.

Waar liep jij tegenaan?

Dat je niet precies weet wat er mag en kan. Een nevenactiviteitenparagraaf in een arbeidscontract doet vaak voorkomen dat je hélemaal niets mag op dat gebied. Het lijkt dan of een werkgever ook nog buiten je betaalde uren bepaalt hoe je werkt. Gek eigenlijk. We leven toch in een democratisch land? Er is een ‘nee-tenzij-cultuur’ in plaats van ‘ja-mits-cultuur’ om problemen dicht te timmeren. Ik snap ook wel dat je geen vermenging wil, maar waarom zou je daar niet uitkomen met elkaar als volwassen mensen? Het was in mijn geval best even zoeken bij wie ik moest zijn voor de afspraken. Uiteindelijk leerde ik dat er veel mogelijk is, maar dat er vaak geen formeel beleid voor is. In het boek laten we zien dat het ook voor werkgevers interessant is om actiever werk te maken van het bieden van tweebaans loopbaankansen aan medewerkers.

Wat kunnen bedrijven hebben aan mensen met twee banen?

Ze kunnen mensen perspectief bieden plus er zijn strategische samenwerkingen mogelijk met andere organisaties, bijvoorbeeld door mensen onderwijs te laten geven. Zo iemand kan mensen werven of in het onderwijs de koppeling maken met de praktijk. Of je hebt mensen als bedrijf niet een heel jaar nodig en dan maak je deals met andere bedrijven in de buurt. In Frankrijk doen ze dat door mensen in de dunbevolkte regio’s bij elkaar opgeteld hele banen te geven. En hoe aantrekkelijk is het voor sollicitanten om tegelijkertijd bij meerdere bedrijven te kunnen werken. Mooi toch als je bij ASML, AKZO én een onderwijsinstelling kan werken? Dat gebeurt wel eens, maar nog niet op grote schaal.

Mensen zijn vandaag de dag natuurlijk ook vaker een specialist in een vak en minder medewerker?

Ik kijk beroepshalve altijd naar vacatures, maar waarom staan daar altijd de exacte uren in die je moet werken? Waarom zou je niet als werkgever onderhandelen over een aantal uur en aanmoedigen er iets naast te doen? Veel bedrijven zoeken bijvoorbeeld technisch specialisten, maar die mensen van de Technische Universiteiten hebben vaak ook een eigen bedrijfje. Waarom adverteerder je dan niet als werkgever voor twee dagen in de week? Kunnen die mensen rustig blijven ondernemen en leren ze tegelijk iets over hoe het allemaal op grote schaal werkt. Dan krijg je een succesvolle ondernemer binnen die ook nog eens gelukkig is in jouw bedrijf. De norm van één baas, één baan lijkt in politiek en wetgeving weer helemaal hoogtij te vieren. Maar als je om je heen kijkt zie je dat helemaal niet terug. Mensen doen van alles tegelijkertijd. Wij zeggen in het boek: dit is helemaal geen exotische groep met gekke ideeën dus verplaats je daar dan eens in als werkgever.

Je wilt een bijdrage doen aan een nieuwe manier van werken.

Ken je het rapport van de Commissie Borstlap? Dat we naar drie contractvormen toegaan: vast, flexibel en ZZP. Maar wat gaat een mens vervolgens doen zoals altijd? Die gaat lekker zijn eigen vormen regelen en mixen. Beetje vast, beetje ZZP. Het heeft geen zin om alles van bovenaf te willen bepalen. We introduceren in ons boek geen nieuw concept van werken, maar willen iets wat al bestaat zichtbaar en beter maken.

Zijn er geen grenzen aan een tweede baan?

Jawel, je hebt soms te maken met objectief tegengestelde belangen. Dan kan een combinatie van banen écht niet. Politieagent en beroepscrimineel is geen goede combinatie en belastinginspecteur en -adviseur is ook niet zo handig. Plus je kan niet twee fulltime banen zomaar bij elkaar voegen. Je hebt ook nog zoiets als een arbeidstijdenwet. Het helpt als je de ene baan mentaal kunt ontlasten met de andere baan. Ik ken iemand die twee dagen huizen verbouwt en op de andere dagen werkt hij bij een accountantskantoor. Hij zou het allebei niet fulltime willen doen… Iedereen blij toch?