Ontgroeven - 'Een zeer oorspronkelijk boek'

Tillema richt zich met Ontgroeven tot de mensen die creatieve risico’s durven te nemen en hun verbeeldingskracht durven te gebruiken. Het is een goed geschreven boek dat wars is van het conventionele denken en dat mijns inziens de ondertitel ‘De kleine Taleb’ verdient.

Groeven

Tillema stelt dat door allerlei groeven de levendigheid en de vitaliteit uit organisaties worden gehaald. Hij somt diverse groeven op, en die zullen de meeste lezers meer dan bekend in de oren klinken. Zoals de efficiencygroef, de maakbaarheidsgroef en de controlgroef. Het zijn vaste manieren van denken en doen die organisaties bepaald niet verder zullen brengen. En toch blijven ze het doen.

Het is Taleb geweest die in zijn boeken als De zwarte zwaan en Antifragiel lezers duidelijk maakte dat we sinds geruime tijd in een andere wereld leven. Hij noemde die wereld Extremistan. Een wereld waarin onze modellen en theorieën niet langer werkzaam zijn, en we moeten daarom vooral nieuwsgierig en bedachtzaam zijn. Maar deze boodschap is nog geen gemeengoed in managementland. Het is daarom verheugend dat Tillema de moed heeft opgevat om Taleb wat toegankelijker te maken. En ik denk dat hij daar uitstekend in is geslaagd.

Sleutels

Zo biedt Tillema zijn lezers in het eerste deel 12 sleutels om antifragiel te kunnen organiseren. Onder antifragiel verstaat Taleb dat wat meer voordeel dan nadeel ondervindt van toevallige gebeurtenissen. Dus dat wat met de tijd verandert en overleeft, is antifragiel. Maar veel organisaties zijn in de verste verte niet antifragiel maar juist fragiel: ze zijn heel kwetsbaar wanneer dingen tegenzitten. Wie de boeken van Taleb las, was waarschijnlijk hard bezig met te begrijpen wat er stond en niet zozeer bezig met de vraag: ‘Hoe dan?’

Antifragiel organiseren

Tillema neemt ons mee op weg naar de beantwoording van die laatste vraag: Hoe doe je dat dan antifragiel organiseren? Bijvoorbeeld: Hoe sterker uit een reorganisatie te komen of uit een Covid-pandemie? De sleutels die Tillema aanreikt zijn bepaald geen checklists of blauwdrukken. Nee, het zijn onderwerpen waarover je met elkaar in gesprek moet gaan in een organisatie. Aan een van de twaalf sleutels van Tillema heeft Taleb een geheel boek gewijd: Skin in the game. Tillema legt goed uit waar dit onderwerp over gaat en de lezer kan volstaan met die uitleg om vervolgens na te denken over de vraag: Ben je werkelijk bereid om de volle verantwoordelijkheid te nemen voor de uitkomst van je handelen? – want dat is Skin in the Game. Ziehier de ongemakkelijkheid van dit boek: vragen die schuren, die niet even als hamerstukjes afgetikt kunnen worden. Zo krijg je als lezer niet alleen twaalf sleutels aangereikt, maar een ruime hoeveelheid ongemakkelijke vragen die voor pijn en ongemak zorgen en waar de nodige moed voor nodig is om ze eerlijk te beantwoorden. Het mooie aan de sleutels is dat niemand zal roepen: Dat weet ik al, of: Dat hebben we al geprobeerd. Dit gedachtengoed is namelijk zo anders dan de gebruikelijke reflexen binnen managementland dat maar weinig mensen er bekend mee zullen zijn. En als ze dat zijn, is de hoe-vraag nog niet beantwoord. Over de sleutels schrijft Tillema: ‘De 12 sleutels vormen een potpourri van aangrijpingspunten waarmee de lezer zelf wordt geacht het ideale mengsel te fabriceren.’ Niet benchmarken dus, maar zelf nadenken.

Antifragiele interventies

Het tweede en derde deel biedt de lezer een verdere verdieping op deze sleutels waardoor de geest van de lezer verder opgerekt en meer ontgroefd wordt. Om maar meteen een ongemakkelijk onderwerp aan te snijden uit het tweede deel: antifragiele interventies zijn vooral bezig met de huidige situatie onder ogen te zien en zijn juist niet gericht op de toekomst. Dat zal voor velen even wennen zijn, zo contra-intuïtief, zo ongemakkelijk. De auteur biedt op tal van plekken verschillende denkoefeningen aan om vastgeroeste thema’s zoals: vaste contracten, pensioenopbouw, e.d. vanuit een antifragiele bril te bekijken. Maar ja: durven we te stoppen met gladstrijken, te stoppen met vergaderen, en juist wel de confrontatie aangaan? En: durven we onze bestaande modellen waarmee we groot geworden zijn, zoals SMART doelen en DESTEP-analyse, los te laten en zelf na te denken om de onvoorspelbare wereld tegemoet te treden?

Zendstand

Taleb’s gedachtengoed is zeker fascinerend en Tillema’s boek helpt om dit gedachtengoed nader te concretiseren. Maar ook ik zit na het lezen nog met een ongemakkelijke vraag en die ik zelf zal moeten oplossen: hoe vermijd je dat je als adviseur (intern dan wel extern) verrijkt met de inzichten van Taleb niet in de zendstand komt te staan? Een valkuil die op de loer ligt omdat menig klant of organisatie onwetend is omtrent deze inzichten en erg vreemd zal opkijken wanneer de bekende stip aan de horizon niet langer nodig is en de SMART doelen ook achterwege mogen blijven.

Al met al is Ontgroeven een zeer oorspronkelijk boek dat – ondanks de opgedane inspiratie bij slechts één auteur – enorm aanzet tot denken en niet kiest voor de gemakkelijke weg. Durf dat maar eens te lezen!