De neoliberale koers was de afgelopen jaren duidelijk: de overheid moest kleiner en efficiënter worden. De (semi-)publieke sector moest meer als bedrijf gerund worden. Zelfstandig en meer op afstand van Den Haag. Bestuursdiensten werden opgedeeld in beleids- en uitvoeringsonderdelen. Inhoudelijke kennis en kunde werd minder belangrijk, het management- en procesdenken voerde de boventoon. En heb je expertise nodig, dan huur je die toch gewoon in?
Negatieve spiraal
We weten waartoe dit heeft geleid, zo schrijven Anton Cozijnsen (hoogleraar Veranderkunde) en Willem Vrakking (bestuursadviseur) in hun boek De Tirannie van Experts – Schijnoplossingen bij misstanden in de (semi-)publieke sector; namelijk een veelheid van catastrofes, fouten, misstanden en bestuurders die zich te buiten gingen aan uitspattingen. Waarbij de toeslagenaffaire de kroon spande. In De Tirannie van Experts lezen we in acht korte hoofdstukken niet alleen over de problemen en oorzaken, maar schetsen de auteurs ook een route om de negatieve spiraal te doorbreken.
Hand in eigen boezem
Het boek trapt af met een persoonlijk woord van de auteurs waarin ze aangeven dat ze dit boek geschreven hebben uit zowel verwondering als schaamte. Verwondering vanwege alles wat fout gaat in de publieke sector en fout blijft gaan. Schaamte omdat beide auteurs als veranderdeskundigen met al hun kennis, advieswerk, lesgeven en boeken over verandermanagement niets hebben kunnen doen aan al die missstanden. Zagen we de werkelijke problemen en oorzaken niet? Zaten we niet in de goede positie om er iets aan te doen? Lieten we ons te veel leiden door ons eigen verdienmodel, zo vragen de auteurs met de hand in eigen boezem af?
Oplossingsrichting
In het tweede hoofdstuk Wat gaan we doen? lezen we over de oorzaken van alle problemen en de oplossingsrichting. Nog steeds mislukt een groot deel van alle verandertrajecten omdat we te veel bezig zijn met symptoombestrijding en schijnoplossingen, aangedragen door een stoet aan verandermanagers, troubleshooters, coaches en trainers met hun gereedschapskist aan modellen en tools. Maar, zo concluderen de auteurs ‘with the benefit of hindsight’: ze gaan volledig voorbij aan de echte oorzaken van het probleem, de oerdriften van de mens. Oerdriften als machtswellust, hebzucht en regeldrift kunnen leiden tot intimidatie, misleiding en manipulatie, maar ook tot boosheid frustratie of angst. Met alle nadelige gevolgen van dien voor de organisatie en de medewerkers zelf.
Oerdriften
In de hoofstukken daarna introduceren de auteurs een evolutionair psycholoog, filosoof, psycholoog en psychiater. Vanuit hun vakgebied proberen de schijnbaar fictieve personages Bram, Lucie, Jan Hendrik, Jacques en Bob de kernproblematiek in kaart te brengen. Die kern zit erin dat oerdriften mensen en systemen dusdanig uit balans kunnen brengen waardoor er in allerlei gradaties misstanden kunnen ontstaan. Vandaar dat veel problemen steeds weer opnieuw de kop opduiken en veranderprocessen mislukken. Om te kijken of ingehuurde experts alleen aan symptoombestrijding doen of daadwerkelijk dieperliggende problemen trachten op te lossen, gaan de auteurs in gesprek met een veranderexpert, leiderschapstrainer en coach. Voor de oplossing brainstormen de auteurs met een trendwatcher en bestuurskundige. Hierbij komen oplossingsrichtingen langs als: schaalverkleining, minder bureaucratie, andere beloningsprikkels, professionals in de lead, nieuwe politieke systemen, lokale democratie, verbindend leiderschap en samenwerking op basis van openheid, respect en zingeving.
Vriendjespolitiek, draaideuradviseurs en verandercharlatans
De Tirannie van Experts telt 94 pagina’s en leest vlot weg. In de bespiegelingen van gesprekspartners klinkt de hand van de auteurs door. De oplossingsrichtingen die geschetst worden komen we in meer publicaties tegen. Succesvol veranderen doe je niet met structuren, modellen en tools. Het vraagt bovenal meer aandacht voor de oerdriften en gedragingen van de mens. Voor veel lezers waarschijnlijk geen verrassende conclusie. Stop de tirannie van de experts, zo besluiten de auteurs het boek. 'Weg met vriendjespolitiek, draaideuradviseurs en allerlei verandercharlatans'. Daar kun je het alleen maar mee eens zijn. Nu de oplossing nog.
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
