Heineken in Afrika

In Heineken in Afrika doet Olivier van Beemen verslag van drie jaar diepgravend onderzoek naar het verleden en heden van de bierbrouwer in Afrika en komt tot conclusies die tot nadenken stemmen. De multinational is al sinds de jaren dertig van de vorige eeuw actief in Afrika en in die tijd in veel landen doorgedrongen tot de nerven van de samenleving. De auteur belicht de rol van de brouwer vanuit een zo neutraal mogelijk perspectief maar komt tot conclusies die wenkbrauwen doen fronsen. Samenwerkingen met dubieuze regiems, het ontduiken van lokale belastingen en het wegsluizen van gelden naar een Zwitserse holding, koloniaal gedrag, drankvoorlichting aan kinderen en zelfs medeplichtigheid aan mensenschendingen.

Bij zulke harde aantijgingen is de vraag naar de mate van zorgvuldigheid van het onderzoek cruciaal. Heineken heeft geen medewerking verleend aan het onderzoek en heeft niet gereageerd op het toegezonden manuscript. Op zich is dat wel begrijpelijk, als je reageert dan moet je op alle stellingen ingaan en niet selectief. Maar dat betekent dat er geen sprake is van hoor en wederhoor. Van Beemen is zich daarvan bewust en gaat zeer uitgebreid in op de wijze waarop het onderzoek is verricht. Dat wekt de indruk van diepgang en onafhankelijkheid. De auteur stelt dat belangrijke informatie uitsluitend is gepubliceerd op basis van meerdere bronnen die onafhankelijk van elkaar opereren en wier verhalen overeenkomen. Voor het project heeft van Beemen van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een beurs toegekend gekregen die hem in staat stelde het onderzoek financieel onafhankelijk uit te voeren.

Na het lezen van het boek blijft er een gevoel hangen dat Heineken het niet zo nauw neemt, of in ieder geval nam, met haar eigen gedragscode die samen met een selectie van OESO-richtlijnen in het boek is gepubliceerd. Maar de auteur is ook stellig dat het braafste jongetje van de klas al lang uit Afrika zou zijn weggeblazen als ze anders gehandeld zouden hebben. ‘Dat Heineken in dat mijnenveld ongetwijfeld wel eens een steekje liet vallen was onvermijdelijk, maar kun je dat de brouwer kwalijk nemen? Was het niet vooral een prestatie van formaat dat een bedrijf zich op zo’n continent staande hield?’

Heineken in Afrika is een must-read voor iedere ondernemer of manager die in Afrika actief is of wil worden en voor een ieder met interesse in business-ethische vraagstukken. Omdat het gebaseerd is op live cases is het een van de meest waardevolle managementboeken die ik in tijden heb gelezen.

Alle Afrikaanse landen waar Heineken actief is worden uitgebreid besproken. Ieder hoofdstuk behandelt een land. Geschiedenis, politieke ontwikkelingen, economie, infrastructuur en karakteristieken in zakendoen, het passeert allemaal de revue. Dit maakt het boek ook interessant voor wie wel in Afrika, maar niet dit specifieke marktsegment is geïnteresseerd. Daarna wordt ingezoomd op de biermarkt in bredere zin en dan op de rol van Heineken daarin.

Hoewel ik de indruk heb dat het onderzoek gedegen en objectief is uitgevoerd blijft zolang de directie van Heineken inhoudelijk niet reageert een vraagteken hangen over wat (niet) waar is en ik welke context we het moeten zien. Dat doet echter niets af aan het feit dat Heineken in Afrika een heel helder beeld geeft van het zakendoen in deze business-jungle. Wie zelf of met een managementteam wil nadenken over de lengte van het elastiek in business-ethische vraagstukken vindt in dit boek interessante cases.

Rob van Nes MBA, Founding Partner van onder meer Ondernemen.in BV en Iber Business Group Nederland BV en auteur.