Bier voor Afrika is voorzien van een officiële reactie van Heineken: de auteur maakt fouten, gebruikt verkeerde bronnen en blaast incidenten op tot algemeenheden. Het helpt niet echt. Het beeld van Heineken in Afrika wordt er niet beter op.
Oliver van Beemen schreef eerder het opzienbarende boek Heineken in Afrika. Ondanks de vele onthullingen en misstanden waarbij Heineken in Afrika betrokken is, sloeg het boek vreemd genoeg niet in als een bom. Heineken wilde niet aan dit (eerste) boek meewerken en hoopte waarschijnlijke dat het snel zou overwaaien. Helaas voor Heineken bleef het boek de gemoederen toch wel bezighouden. Vandaar dat er nu de opvolger Bier in Afrika is. Het resultaat van uitvoerige gesprekken met de directie van Heineken. Ook ging van Beemen weer op reis om in verschillende landen in Afrika verder op onderzoek uit te gaan.
Afrika is als het om bier gaat een belangrijke markt. Het is namelijk een geweldige groeimarkt waar enorme winsten voor het oprapen liggen. Economisch gaat het steeds beter. De bevolkingsgroei is niet te stuiten, net als de groei van de stedelijke middenklasse die het drinken van een buitenlands biertje als statussymbool ziet. Voor zo’n statusbiertje betaalt men in Afrika vaak een hogere prijs dan in Europa. Ook bedraagt de gemiddelde bierconsumptie slechts een fractie van die in Europa en Amerika dus er is een enorme groeipotentie. Vandaar dat Heineken inmiddels via een kleine vijftig brouwerijen in vijftien landen onder diverse merknamen vertegenwoordig is. Zo kun je in Nigeria kiezen uit Heineken, Amstel, Star, Gulder, Legend, Life, Goldberg, Maltina en Fayrouz en kun je in Sierre Leone kiezen uit Star, Guiness, Mützig en Maltina.
Hoewel Bier in Afrika nieuwe onthullingen en inzichten biedt, is de oogst wat mij betreft niet echt verrassend voor wie het eerste boek Heineken in Afrika heeft gelezen. Een kleine bloemlezing van wat de auteur ontdekte. Heineken blijkt in Nigeria betrokken bij een omvangrijke corruptiezaak en zet daar duizenden prostituees in voor promotiecampagnes, na vaak eerst verplicht het bed gedeeld te hebben met Heineken-managers. Regeringen zijn mede-aandeelhouders en krijgen rijkelijk geld en bier en ambtenaren worden omgekocht met cadeaus. Met rebellen worden deals afgesloten en met de daders van de Rwanda-genocide wordt samengewerkt. Onderzoekers komen tot de conclusie dat Heineken zich in Oost-Congo medeplichtig heeft gemaakt aan mensenrechtenschendingen zoals gedefinieerd door de VN. Overheidsjuristen staan op loonlijst zodat Heineken ieder arbeidsgeschil met zijn medewerkers wint en massaontslagen kan doorvoeren wanneer het wil. Via schimmige inkoop- en belastingroutes wordt zo veel mogelijk winst uit Afrika naar het hoofdkantoor in Nederland gesluisd. Dit is nog maar een tipje van de sluier.
Bier heeft in Afrika dan ook alles met politiek te maken, zo lezen we in het boek. Brouwerijen vormen net als de mijnbouw een verlengstuk van het systeem, een partner met hetzelfde belang. Dus is het normaalste zaak dat de Congolese-rouwdouwer Kabila op het landgoed van Heineken logeert. Net als religie is bier een instrument om de bevolking te kalmeren, zorgen de grote brouwers voor (beperkte) werkgelegenheid en is het via belastingen en smeergeld een belangrijke inkomstenbron voor regeringen, corrupte ambtenaren en brutale rebellenleiders. Volgens insiders waarmee de auteur heeft gesproken kan het Heineken in de praktijk weinig schelen hóe het geld binnenkomt, áls het maar binnenkomt. Met resultaat want het geld komt met bakken binnen en Afrika is voor Heineken al decennialang het meest winstgevende continent. Volgens Heineken-topman Jean-Francois van Boxmeer ‘het best bewaarde geheim van de internationale zakenwereld’.
De reacties van de Heinekenwoordvoerders en -managers die in Bier in Afrika worden opgetekend zijn weinig overtuigend. Volgens Heineken zou de auteur subjectieve bronnen gebruiken, fouten maken, incidenten opblazen tot algemeenheden, het verleden bekijken met hedendaagse waarden en in het algemeen tegenstander zijn van multinationals in ontwikkelingslanden. De auteur weerlegt in het boek deze argumenten één voor één. Van Beemen bezocht alle landen in Afrika waar Heineken via dochterondernemingen aanwezig is, dook in de archieven en sprak honderden betrokkenen zoals (oud-) managers en medewerkers van Heineken, afnemers, toeleveranciers, regeringsbeambten, politici, vakbonden, concurrenten, media, bierinsiders, lokale instanties en ontwikkelingsorganisaties. Gezien het vijfjarig durende diepgravende onderzoek van de auteur komt het verweer van Heineken niet sterk over. Zeker ook omdat veel feiten nog niet zo lang geleden plaatsvonden of nog steeds plaatsvinden.
Natuurlijk doet Heineken ook aan maatschappelijk verantwoorde projecten. Die zijn vooral goed voor het imago van het bedrijf, zo schrijft de auteur. Toch komen in het boek ook lichtpuntjes aan bod zoals de medische klinieken en het HIV-project voor de eigen werknemers. Initiatieven die financieel gunstig uitpakten voor Heineken en waarmee men internationaal goede sier maakt. Die paar lichtpuntjes helpen niet echt om het onfrisse beeld van Heineken in Afrika weg te poetsen.
De Heineken-top weet natuurlijk al veel langer van de misstanden. Zo was topman Van Boxmeer tussen 1990 tot 1996 zelf actief in Congo en kent hij ongetwijfeld het klappen van de Afrikaanse zweep. Maar zoals een voormalig personeelsmanager in het boek zegt over de plannen jaren geleden om het roer om te gooien: ‘Van Boxmeer vond ethische kwesties volstrekt oninteressant. Onder hem en zijn financiële man Hooft Graafland ontstond een nieuwe dynamiek, waarin een verschuiving kwam van ‘hoe’ naar ‘hoeveel’. We waren juist bezig bedrijfsethiek te verankeren binnen Heineken, maar nu ging alles weer om geld draaien.’
Op de achterkant van het boek lees ik als eerste de zin: ‘Maak er geen kruistocht van, daar ben je veel te jong voor,’ waarschuwde Heineken-topman Jean-Francois van Boxmeer de auteur tijdens de eerste ontmoeting.’ Gelukkig beschouwde de auteur deze waarschuwing als een aanmoediging nog dieper te graven, op zoek naar de geheimen van de bierbrouwer. Die liegen er niet om.
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.