Een onzinbaan is ‘een vorm van werk in loondienst dat zo zinloos, onnodig of schadelijk is dat zelfs de werknemer het bestaan ervan niet kan rechtvaardigen, ook al voelt hij zich verplicht net te doen alsof het niet zo is.’ Ik citeer nu uit het boek Bullshit jobs van David Graeber, hoogleraar antropologie op de London School of Economics. Er komen een aantal voorbeelden van onzinbanen voorbij, van auditor (jawel) tot portier. Binnen de financiële sector is 80% van de banen onzin. Nuttige banen worden bullshitisized door de toenemende bureaucratie, denk aan leraren en verpleegkundigen die steeds meer formulieren moeten invullen zodat er voor hun eigen, zinvolle werk steeds minder tijd overblijft (nog geen 20% volgens verpleegkundigen). Zo kom je wel op 50%!
Na de definiëring van wat een onzinbaan nu eigenlijk is, gaat het boek verder met een uiteenzetting van welke soorten onzinbanen er bestaan (Flunkies, Goons, Duct Tapers, Box Tickers en Taskmasters, in het Nederlands vertaald als wachters, bullebakken, oplapwerkers, afvinkers en opzichters). Dat is een bijzonder grappig hoofdstuk en (helaas) ook heel herkenbaar als je een administratieve baan hebt of manager bent, of nog erger: beide. De volgende twee hoofdstukken gaan over de uitwerking van zo’n onzinbaan op degene die dat uitvoert. Dit is meer het serieuze werk. De auteur geeft diverse malen aan dat zijn theorie en conclusies niet op wetenschappelijk onderzoek zijn gebaseerd, maar puur op de reacties van zijn Twittervolgers na een oproep met voorbeelden van onzinbanen te komen en hoe dat voelt. Maar er is genoeg wetenschappelijk onderzoek gedaan naar dit fenomeen om het eens te zijn met zijn conclusie: onzinwerk is slecht voor je mentale en/of lichamelijke gezondheid. Met name de jonge mensen die net van de universiteit komen met een ideaalbeeld hoe zij impact gaan hebben op de maatschappij, hebben het zwaar. En het slechte nieuws is dat er steeds meer onzinwerk bijkomt, wat in een historische context wordt verklaard (onder andere dat slaven ook ‘bezig werden gehouden’ met niet altijd even nuttig werk, om zo te zorgen dat ze geen tijd hadden om aan opstand te denken. Moderne slavernij dus). De laatste twee hoofdstukken gaan over de vragen waarom de maatschappij er niets aan doet en wat de politieke effecten zijn. Deze twee hoofdstukken zijn in vergelijking wat taaier, maar doen een goede poging om naar de root-cause te komen. Bijzonder interessant om te lezen.
Het hele boek druipt van de ironie en is met veel humor geschreven (ik las het in het Engels, altijd fijn voor de woordgrappen). Neem alleen al die krankzinnig lange titels van de subhoofdstukken. Graeber neemt zichzelf niet al te serieus, en dat hoeven wij ook niet te doen. Elke beroepsgroep, inclusief die van hemzelf, wordt op de hak genomen. Het boek is dan ook niet bedoeld om oplossingen aan te dragen, zo stelt de Graeber uitdrukkelijk. Toch zet dit boek je aan het denken door heel wat misstanden aan te kaarten. Hij geeft een voorbeeld van een onderwijzeres op de kleuterschool, die van het bijzonder magere salaris haar gezin niet kan onderhouden en dus maar een onzinbaan aanneemt. Ook verpleegkundigen verdienen maar magertjes. Wat is het toch, dat we de meest belangrijke banen (zorgen voor je kinderen, zorgen voor je gezondheid) zo slecht belonen? Omdat we zeker willen weten dat deze mensen intrinsiek gemotiveerd zijn en het niet om het geld doen?
Graeber stelt dat onze maatschappij nu geheel om werk draait, niet als middel, maar als doel. Meer dan fulltime, natuurlijk. En dat terwijl we het werk dat ècht nodig is, met z’n allen in twee dagen per week zouden kunnen doen. En nu zitten zovelen van ons gevangen in vervelend werk, onder een baas waar we een hekel aan hebben, en jaloers op degenen die wel iets nuttigs doen, dat de maatschappij van negativiteit aan elkaar hangt. Daar wil Graeber wat aan doen met het boek Bullshit Jobs. Niet met een oplossing als het Universeel Basis Inkomen, wat hij wel bespreekt als een optie. Maar door de lezers te laten nadenken over de onderliggende sociale problemen. Erg knap om dat te doen op een manier waarbij je als lezer blijft glimlachen!
Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
