trefwoord
New Public Management: bedrijfsmatige principes in de publieke sector
Sinds de jaren '80 heeft een ingrijpende verandering plaatsgevonden in hoe overheden worden aangestuurd. New Public Management (NPM) introduceerde bedrijfsmatige principes in het openbaar bestuur. Meetbare resultaten, efficiëntie en marktwerking werden kernbegrippen. Deze stroming heeft grote invloed gehad op hoe ambtenaren werken, hoe publieke organisaties worden ingericht en hoe publieke waarde wordt gecreëerd. Maar wat houdt NPM precies in, wat zijn de voor- en nadelen, en welke alternatieven zijn er ontwikkeld?
Wat is New Public Management?
New Public Management is een verzamelnaam voor hervormingen in de publieke sector die sinds de jaren '80 zijn doorgevoerd. Het is een managementfilosofie die bedrijfsmatige principes toepast op overheidsorganisaties. Kernwaarden zijn efficiëntie, effectiviteit en resultaatgerichtheid. NPM gaat uit van een overheid die presteert, meet en verantwoording aflegt over behaalde resultaten.
Boek bekijken
De opkomst van New Public Management
In de jaren '80 ontstond in veel westerse landen kritiek op de traditionele bureaucratische overheid. De publieke sector werd als te log, inefficiënt en te weinig klantgericht beschouwd. Onder invloed van politici als Margaret Thatcher en Ronald Reagan werden hervormingen doorgevoerd om overheden meer als bedrijven te laten functioneren. Deze golf van hervormingen kreeg later de naam New Public Management.
SPOTLIGHT: Berend van der Kolk
Boek bekijken
Kenmerken van New Public Management
De belangrijkste kenmerken van New Public Management zijn:
- Focus op meetbare resultaten en prestatiemeting
- Bedrijfsmatige aansturing van publieke organisaties
- Verzelfstandiging van overheidsdiensten
- Invoering van marktwerking en concurrentie
- Nadruk op transparantie en verantwoording
- Klantgerichte benadering van burgers
- Sturing op efficiency en kostenbesparing
Kritiek op New Public Management
Hoewel New Public Management heeft bijgedragen aan een efficiëntere overheid, is er ook substantiële kritiek. De nadruk op meetbare prestaties kan leiden tot 'perverse effecten': professionals richten zich te veel op wat gemeten wordt en verliezen de werkelijke publieke waarde uit het oog. De bureaucratie neemt vaak niet af maar juist toe door alle rapportages en controles.
Burgers horen eigenaar te zijn van de publieke dienstverlening, maar New Public Management heeft geleid tot meer afstand tussen burger en ambtenaar. We zijn vergeten wie eigenaar is van de gebarsten wc-tegel. Minder bureaucratie begint bij eigenaarschap: verantwoordelijkheid nemen in plaats van over de schutting gooien.
De keerzijde van meten
Een van de kernprincipes van New Public Management is 'meten is weten'. Maar niet alles wat waardevol is, is meetbaar. En niet alles wat meetbaar is, is waardevol. De overmatige nadruk op prestatiemeting kan leiden tot een verschraling van publieke dienstverlening.
Boek bekijken
De paradigma's van opdrachtgeverschap
De manier waarop overheidsorganisaties opdrachten verstrekken en aansturen is sterk beïnvloed door New Public Management. Opdrachtgeverschap kent verschillende benaderingen, waarvan NPM er slechts één is. Door de jaren heen zijn verschillende paradigma's ontstaan in het denken over overheidssturing.
Boek bekijken
Alternatieven voor New Public Management
Als reactie op de tekortkomingen van New Public Management zijn verschillende alternatieve sturingsfilosofieën ontwikkeld. Deze nieuwe benaderingen proberen de kracht van NPM te behouden, maar de nadelen te vermijden. Ze leggen meer nadruk op samenwerking, netwerken en maatschappelijke waarde.
Boek bekijken
SPOTLIGHT: Marjolein Quené
Van NPM naar Network Governance
Een belangrijke ontwikkeling is de verschuiving van een 'presterende overheid' (New Public Management) naar een 'samenwerkende overheid' (Network Governance). Deze benadering erkent dat complexe maatschappelijke vraagstukken alleen kunnen worden opgelost door samenwerking tussen overheden, burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties.
Policy Governance als alternatief
Een specifieke benadering die elementen van NPM combineert met meer waardengedreven bestuur is Policy Governance. Deze methode richt zich op integer bestuur door duidelijke doelen te stellen en tegelijkertijd meer ruimte te geven aan professionals.
De praktijk van klantgericht werken bij overheden
Een belangrijk aspect van New Public Management is de benadering van burgers als klanten. Dit heeft geleid tot een grotere nadruk op klanttevredenheid en dienstverlening bij overheidsinstanties. Maar wat betekent dit in de praktijk?
Lessen uit New Public Management
Na decennia van ervaring met New Public Management kunnen we belangrijke lessen trekken. Niet alle bedrijfsmatige principes werken even goed in een publieke context. Sommige elementen hebben de publieke sector verbeterd, andere hebben onbedoelde nadelige effecten gehad. Een genuanceerde benadering is nodig.
De ideale ambtenaar Een belangrijke les uit 'De ideale ambtenaar' is dat geen enkel bestuursparadigma alleenzaligmakend is. De publieke sector heeft elementen nodig van zowel de traditionele bureaucratie (voor rechtmatigheid), New Public Management (voor effectiviteit) als netwerkbenaderingen (voor legitimiteit). De ideale ambtenaar kan schakelen tussen deze verschillende rollen.
De toekomst: voorbij New Public Management
De toekomst van publiek management ligt niet in één allesomvattend model maar in een intelligente mix van sturingsbenaderingen. Complexe problemen vragen om adaptieve oplossingen, waarbij de kracht van verschillende paradigma's wordt gecombineerd. De uitdaging is niet om NPM volledig te vervangen, maar om het aan te vullen met nieuwe inzichten.
Experimenteren en aanpassen
Een belangrijk inzicht is dat publieke organisaties moeten leren experimenteren. Niet alles is vooraf te plannen of te controleren. Door in kleine stappen te werken, te leren van ervaringen en continu aan te passen, kunnen overheden wendbaarder worden in een complexe wereld.
Conclusie: balans vinden in publiek management
New Public Management heeft de publieke sector ingrijpend veranderd - ten goede én ten kwade. De focus op efficiëntie en resultaten was een welkome aanvulling op het traditionele overheiddenken. Maar de overmatige nadruk op meetbare prestaties en marktwerking heeft ook geleid tot perverse effecten en bureaucratie.
De toekomst ligt in een evenwichtige benadering die het beste combineert van verschillende sturingsparadigma's: de rechtmatigheid van de klassieke bureaucratie, de efficiëntie van NPM, en de flexibiliteit van netwerksturing. Moderne publieke professionals moeten kunnen schakelen tussen deze benaderingen, afhankelijk van de context en het vraagstuk.
Uiteindelijk gaat het niet om de keuze voor één model, maar om het vermogen van overheden om zich aan te passen aan een steeds complexere en onzekere wereld. Daarbij blijft de kernvraag: hoe creëren we maximale publieke waarde voor de samenleving?
