Politiek - Een inleiding in de politieke wetenschappen

1 Politiek en politieke wetenschap 17
1.1 Politiek 17
1.2 Variaties in politiek 19
1.2.1 Politiek en territorium 20
1.2.2 De verschuivende culturele grenzen van de politiek 21
1.2.3 De vormen en structuren van de politiek 23
1.3 Politieke wetenschap 26
1.4 De instrumenten van de politieke wetenschap 34
1.4.1 Concepten 34
1.4.2 Modellen 36
1.4.3 Theorieën 39

2 Staat en macht 43
2.1 Wat is macht? 43
2.2 Hoe macht meten? 48
2.3 De macht van de staat 54
2.4 De grondwet 58
2.5 De legitimiteit van de staat 61
2.6 De staat als contract 65

3 Breuklijnen en ideologieën 73
3.1 Tegenstellingen en breuklijnen 73
3.2 Nieuwe tegenstellingen? 78
3.3 Ideologieën 85
3.3.1 Het begrip ideologie 85
3.3.2 Liberalisme 87
3.3.3 Conservatisme 93
3.3.4 Socialisme 96
3.3.5 Christendemocratie 98
3.3.6 Nationalisme 101
3.3.7 Fascisme 103
3.3.8 Feminisme 104
3.3.9 Multiculturalisme 108
3.3.10 Ecologisme 110
3.3.11 Extreemrechts populisme 112

4 Democratie en politieke vertegenwoordiging 121
4.1 Democratie: een omstreden begrip 121
4.2 Argumenten voor en tegen democratie 128
4.3 Vertegenwoordigende democratie 133
4.4 Variaties in vertegenwoordigende democratie 137
4.4.1 Delegatie, vertrouwen of partijpolitiek mandaat 138
4.4.2 Territoriale of inhoudelijke vertegenwoordiging 142
4.4.3 Vertegenwoordiging en afspiegeling 143

5 Politieke participatie en sociale bewegingen 155
5.1 Deelname aan de politiek 155
5.1.1 Wat is participatie? 155
5.1.2 Ongelijke participatie 159
5.1.3 Dalende participatie? 163
5.2 Sociale bewegingen en pressiegroepen 164
5.2.1 De rol van pressiegroepen 165
5.2.2 Meer recente ontwikkelingen 167
5.2.3 Democratische gevolgen van participatie 168
5.3 Politieke cultuur 170
5.4 Participatie en sociaal kapitaal 174
5.4.1 Wat is sociaal kapitaal? 174
5.4.2 Het gewicht van het verleden: path-dependency 176
5.4.3 Kritische burgers 178

6 Politieke partijen en partijsystemen 185
6.1 Politieke partijen in de hoofdrol 185
6.2 Historische typologieën 188
6.2.1 Kaderpartijen en massapartijen 188
6.2.2 De volkspartij of catch-all party 193
6.2.3 De moderne kaderpartij of kartelpartij 196
6.3 Andere typologieën 198
6.3.1 Classificatie op basis van organisatie 198
6.3.2 Classificatie op basis van ideologie 201
6.3.3 Classificatie op basis van strategie 204
6.4 Partijsystemen 206

7 Kiessystemen en stemgedrag 215
7.1 Het belang van verkiezingen 215
7.2 Stemrecht en opkomst 217
7.3 De verkiezingstechnieken 223
7.3.1 Kiessystemen met relatieve meerderheid 224
7.3.1.1 Uninominaal: first past the post 224
7.3.1.2 Plurinominaal: the winner takes it all 226
7.3.1.3 Kiessystemen met absolute meerderheid 227
7.3.2 Proportionele kiessystemen 229
7.4 Welke kandidaten zijn gekozen? 234
7.5 Gevolgen van kiessystemen 235
7.6 Stemgedrag 242

8 Parlement en regering 253
8.1 Montesquieu en de scheiding der machten 253
8.2 De organisatie van het parlement 256
8.2.1 De kamers van het parlement 256
8.2.2 Suborganisaties in het parlement 260
8.3 De functies van het parlement 262
8.3.1 Representatie 262
8.3.2 Wetgevende functie 264
8.3.3 Deliberatieve functie 266
8.3.4 Controlefunctie 267
8.4 Parlementaire en presidentiële regimes 268
8.5 De vorming van een (coalitie)regering 271
8.6 Het staatshoofd 273
8.7 De regering 275

9 Bestuur en beleid 283
9.1 Politiek en beleid 283
9.2 De beleidscyclus 285
9.2.1 Agendavorming 286
9.2.2 Beleidsvoorbereiding 291
9.2.3 Besluitvorming 294
9.2.3.1 Welke beslissingen? 295
9.2.3.2 Hoe beslissen? 297
9.2.3.3 Beleidsinstrumenten 301
9.2.4 Beleidsuitvoering 303
9.2.5 Beleidsevaluatie 304
9.3 Stijlen van bestuur 305
9.4 Politiek en economisch beleid 313

10 Administratie en justitie 321
10.1 De administratie 321
10.1.1 De bureaucratie 321
10.1.2 De taakverdeling in de administratie 323
10.1.3 New public management 325
10.1.4 Controle over de administratie 326
10.2 Justitie 329
10.3 Het leger 338
10.4 De politie 341

11 Federalisme en decentralisatie 345
11.1 Staatsvorming en staatshervorming 345
11.2 Federatie en confederatie 348
11.3 Pro of contra de centrale staat? 352
11.4 De instituties van een federale staat 354
11.4.1 De verdeling van de bevoegdheden 354
11.4.2 Exclusieve of overlappende bevoegdheden 356
11.4.3 Symmetrie en asymmetrie 358
11.4.4 Functionele of jurisdictionele bevoegdheidsverdeling 360
11.4.5 Een tweede kamer 360
11.4.6 Belangenconflicten en overleg 361
11.4.7 Bevoegdheidsconflicten 363
11.4.8 Financiering en herverdeling 364
11.5 Lokale besturen 366

12 Internationale politiek 371
12.1 Internationale politiek en globalisering 371
12.2 Anarchie en internationale orde 376
12.3 Theorieën over internationale betrekkingen 379
12.3.1 Het idealisme 379
12.3.2 De realistische benadering 386
12.4 De Verenigde Naties 393

13 De Europese Unie 403
13.1 De geschiedenis van de Europese Unie 403
13.2 De instellingen en de werking van de Europese Unie 410
13.2.1 De Europese Raad 410
13.2.2 De Europese Commissie 411
13.2.3 De Ministerraad 413
13.2.4 Het Europees Parlement 414
13.2.5 Het Europees Hof van Justitie 415
13.2.6 De Europese wetgeving 416
13.3 De Europese Unie en de politieke wetenschap 418
13.3.1 Multi-level governance 418
13.3.2 De Europese Unie als consensusdemocratie 421
13.3.3 Democratie en participatie 423

14 Democratie in beweging 431
14.1 Democratic backsliding 433
14.2 De kwaliteit van de democratie 436
14.3 Voorbij de nationale staat 441

Over de auteurs 447
Trefwoordenregister 451