Politiek - Een inleiding in de politieke wetenschappen

1 Politiek en politieke wetenschap 17
1.1 Politiek 17
1.2 Variaties in politiek 19
1.2.1 Politiek en territorium 20
1.2.2 De verschuivende culturele grenzen van de politiek 21
1.2.3 De vormen en structuren van de politiek 23
1.3 Politieke wetenschap 26
1.4 De instrumenten van de politieke wetenschap 33
1.4.1 Concepten 34
1.4.2 Modellen 36
1.4.3 Theorieën 39

2 Staat en macht 41
2.1 Bindende regels 41
2.2 De grondwet 43
2.3 Macht 46
2.4 De macht van de overheid 50
2.5 De oorsprong van de politiek 53
2.6 De staat als contract 56

3 Breuklijnen en ideologieën 59
3.1 Tegenstellingen en breuklijnen 59
3.2 Nieuwe tegenstellingen? 66
3.3 Ideologieën 72
3.3.1 Het begrip ideologie 72
3.3.2 Liberalisme 74
3.3.3 Conservatisme 79
3.3.4 Socialisme 80
3.3.5 Christendemocratie 82
3.3.6 Feminisme 85
3.3.7 Nationalisme 87
3.3.8 Fascisme 88
3.3.9 Ecologisme 89
3.3.10 Extreemrechts populisme 90

4 Democratie en politieke vertegenwoordiging 93
4.1 Democratie: een omstreden begrip 93
4.2 Variaties in vertegenwoordigende democratie 99
4.2.1 Delegatie, vertrouwen of partijpolitiek mandaat 101
4.2.2 Territoriale of inhoudelijke vertegenwoordiging 105
4.2.3 Vertegenwoordiging en afspiegeling 106
4.3 Directe democratie 108

5 Politieke participatie en sociale bewegingen 115
5.1 Deelname aan de politiek 115
5.1.1 Wat is participatie? 115
5.1.2 Ongelijke participatie 118
5.1.3 Dalende participatie? 122
5.2 Sociale bewegingen en pressiegroepen 123
5.2.1 De rol van pressiegroepen 124
5.2.2 Recente ontwikkelingen 126
5.2.3 Democratische gevolgen van participatie 127
5.3 Politieke cultuur 129
5.4 Participatie en sociaal kapitaal 133
5.4.1 Wat is sociaal kapitaal? 133
5.4.2 Het gewicht van het verleden: path dependency 135
5.4.3 Kritische burgers 137

6 Politieke partijen en partijsystemen 141
6.1 Politieke partijen in de hoofdrol 141
6.2 Historische typologieën 142
6.2.1 Kaderpartijen en massapartijen 142
6.2.2 De volkspartij of catch-all party 147
6.2.3 De moderne kaderpartij of kartelpartij 150
6.3 Andere typologieën 153
6.3.1 Classificatie op basis van organisatie 153
6.3.2 Classificatie op basis van ideologie 155
6.3.3 Classificatie op basis van strategie 158
6.4 Partijsystemen 160

7 Kiessystemen en stemgedrag 167
7.1 Het belang van verkiezingen 167
7.2 De selectie van de kandidaten 174
7.3 De verkiezingstechnieken 175
7.3.1 Kiessystemen met relatieve meerderheid 176
7.3.2 Proportionele kiessystemen 181
7.4 Welke kandidaten zijn gekozen? 186
7.5 Gevolgen van kiessystemen 187
7.6 Stemgedrag 191

8 Parlement en regering 197
8.1 Montesquieu en de scheiding der machten 197
8.2 De kamers van het parlement 201
8.3 De functies van het parlement 205
8.3.1 Representatie 206
8.3.2 Wetgevende functie 207
8.3.3 Deliberatieve functie 209
8.3.4 Controlefunctie 211
8.4 Parlementaire en presidentiële regimes 212
8.5 De vorming van een regering 214
8.6 Het staatshoofd en de regering 217
8.7 De leden van de regering 219

9 Bestuur en beleid 223
9.1 De beleidscyclus 223
9.1.1 Agendavorming 225
9.1.2 Beleidsvoorbereiding 228
9.1.3 Besluitvorming 230
9.1.4 Beleidsuitvoering 234
9.1.5 Beleidsevaluatie 235
9.2 Stijlen van bestuur 235
9.2.1 Meerderheid of consensus 235
9.3 Politiek en economisch beleid 243

10 Administratie en justitie 249
10.1 De administratie 249
10.1.1 De bureaucratie 249
10.1.2 De taakverdeling in de administratie 251
10.1.3 New public management 252
10.1.4 Controle over de administratie 253
10.2 Justitie 257
10.3 Het leger 262
10.4 De politie 266

11 Federalisme en decentralisatie 269
11.1 Staatsvorming en staatshervorming 269
11.2 Federatie en confederatie 273
11.3 Pro of contra de centrale staat? 276
11.4 De instituties van een federale staat 278
11.4.1 De verdeling van de bevoegdheden 278
11.4.2 Exclusieve of overlappende bevoegdheden 280
11.4.3 Symmetrie en asymmetrie 282
11.4.4 Functionele of jurisdictionele bevoegdheidsverdeling 284
11.4.5 Een tweede kamer 284
11.4.6 Belangenconflicten en overleg 286
11.4.7 Bevoegdheidsconflicten 287
11.4.8 Financiering en herverdeling 288
11.5 Lokale besturen 290

12 Internationale betrekkingen en globalisering 293
12.1 Het idealisme 293
12.2 De realistische benadering 298
12.3 De Verenigde Naties 300
12.4 De grenzen van de soevereiniteit 303
12.5 Globalisering 305
12.6 Globalisering en multiculturalisme 309

13 De Europese Unie 313
13.1 De geschiedenis van de Europese Unie 313
13.2 De instellingen en de werking van de Europese Unie 320
13.2.1 De Europese Raad 320
13.2.2 De Europese Commissie 321
13.2.3 De Ministerraad 322
13.2.4 Het Europees Parlement 323
13.2.5 Het Europees Hof van Justitie 325
13.2.6 De Europese wetgeving 326
13.3 De Europese Unie en de politieke wetenschap 327
13.3.1 Multi-level governance 327
13.3.2 De Europese Unie als consensusdemocratie 330
13.3.3 Democratie en participatie 333

Geciteerde werken 339
Verdere literatuur 351
Over de auteurs 357
Trefwoordenregister 359