Naast morele en praktische bezwaren, kun je ook vraagtekens plaatsen bij de bruikbaarheid van de militair-strategische literatuur die de manager tot een ware generaal in krijtstreep moet omtoveren. Een absolute topper is nog altijd het werk van Sun Tzu: De kunst van het oorlogvoeren (geschreven rond 400 voor Christus). Het moeten de filosofische wijsheden zijn die de aantrekkingskracht verklaren (‘laat de appelboom staan, en de pruimenboom branden’, of ‘uitgebreid kijken naar een brand die aan de overkant van de rivier woedt’), want de praktische tips zijn wat lastiger uitvoerbaar: ‘executeer degenen die niet gehoorzamen’, en ‘leiders die niet gehoorzamen, dienen in het openbaar te worden geëxecuteerd’. Uitgaande van een bruikbaarheidcriterium, hoe minimaal dan ook, zou je beter de geschriften van Frontinus (Stratagemata) of Vegetius (Epitoma rei militaris) kunnen lezen, geen onbegrijpelijke wijsheden, en zowel de historische context (400 na Christus) als de geopolitieke verhoudingen (Romeinse Rijk) spreken meer aan. Verder zul je er overigens als manager weinig wijzer van worden.
Wanneer je toch gebruik wilt maken van de mogelijkheden en inzichten die interdisciplinariteit biedt, kies dan in elk geval de boeken die in eenzelfde historische context als de onze staan. Of minimaal vergelijkbare. En die zijn er ook voldoende. Bijvoorbeeld de boeken en artikelen van Liddell Hart (met name ‘Strategy’ is een klassieker). Of het werk van J.F.C. Fuller. De historische context van waaruit beide auteurs tot hun ideeën komen, plaatst het concept strategie ook in een andere context. Er is een grotere allesomvattende strategie waarbinnen militaire strategie slechts een onderdeel. En oorlog is hierbinnen ook slechts een van de middelen die ‘leiders’ tot hun beschikking hebben. En deze boeken hebben toonaangevende en gerenommeerd militair historici van deze tijd als Martin van Crefeld en Edward Luttwak (overigens een interdisciplinarist pur sang) weer geïnspireerd.
Een bijzonder aardig Nederlands boek op dit gebied is Schaduwen over de woestijn van Jaap Jan Brouwer. Brouwer heeft de slagkracht van de geallieerde en Duitse legers met elkaar vergeleken. Hij verklaart het duidelijke verschil daartussen op basis van ‘Auftragstaktik’ (Duits) en ‘Befehlstaktik’ (geallieerd). Deze conclusie gebruikt hij in zijn boek Rijnlanders versus Angelsaksen om de verschillen in leidinggeven tussen Amerikaanse en Europese bedrijven te beschrijven, en het verschil in efficiency te verklaren.
Al deze boeken hebben gemeen dat ze strategie in een veel groter en bovendien integraal geheel plaatsen, waarmee voorzichtige bedrijfstoepassingen een veel reëlere optie zijn. Omdat de context, de omgeving dus, duidelijke raakpunten vertoont. De vertaling van militair-strategisch beleid naar strategiebepaling op bedrijfsniveau, en in het kielzog hiervan de uitvoering van strategisch bedrijfsbeleid, blijft echter een ander verhaal. Dan gaan specifieke tactieken een rol spelen. Bij mijn weten is er nog geen Handboek Soldaat dat zijn weg naar de managementliteratuur heeft gevonden.
Even ter oriëntatie: de werken van Sun Tzu, Frontinus, en Vegetius zijn geschreven in periodes van permanente, langdurige en vooral actieve oorlog. En dat vindt zijn weerslag in de strategische aanbevelingen. Met andere woorden: de nadruk ligt op snelle omschakeling van strategie op tactiek, en zelfs op wat je strategische tactiek zou kunnen noemen. In feite gaan deze boeken dan ook niet over strategie, maar over tactiek, waarbij heel algemene strategische principes worden gehanteerd.
Even terug naar de wereld van het management. Van slagveld naar bedrijfsomgeving. Wie gebruikt er nou typische kanaalstrategieën bij mergers & acquisitions? Welk bedrijf maakt een ervaren marketeer uit de FMCG-branche verantwoordelijk voor de marketing van duurzame goederen? Enzovoort. De ‘grotere’ strategische principes zijn hetzelfde, maar in de tactische vertaling zit een wereld van verschil. Net zoals in de praktische vertaling van militaire strategieën naar bedrijfsstrategieën. Dus houd altijd de context scherp in het oog. Zowel strategisch als tactisch. Wie zich in een openlijke concurrentiestrijd bevindt, kan wellicht, met de nadruk op wellicht, enige inspiratie vinden in het werk van Sun Tzu. Wie bezig is met bouwen, zeg maar built to last, kan inspiratie putten het militairgeopolitieke genie van Liddell Hart. Met de nadruk op ‘inspiratie’.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
