Als de coronacrisis een ding duidelijk heeft aangetoond, is dat je daar niet ver mee komt bij exponentieel toenemende complexiteit en groeiende dynamiek. Vluchtigheid, wanorde, onzekerheid en onvoorspelbaarheid zijn aan de orde van de dag. En die proberen we vanuit ons oude, vertrouwde paradigma te bestrijden, terwijl dat juist alle ellende heeft veroorzaakt. Hoogste tijd om jeuk van die bestaande manier van denken en werken te krijgen.
De auteur gebruikt het omvangrijke werk van Nassim Nicholas Taleb, die op filosofische wijze heel veel heilige huisjes op magnifieke wijze afbreekt. Nadeel is dat hij daar enorm veel woorden en uitweidingen voor gebruikt en af en toe hoogst irritant en arrogant overkomt. De kracht van Tillema is, dat hij daar twaalf sleutels tot antifragiel organiseren uit destilleert. Antifragiel is alles wat met de tijd verandert en overleeft. Precies wat we nu nodig hebben. Een systeem met een gezonde mate van breekbaarheid, is een voorwaarde voor ontwikkeling. Gaat er niets kapot, dan zal er niets nieuws groeien. Te veel fragiliteit en de boel stort in.
We hebben ruim honderd jaar gedacht dat we robuuste organisaties moeten bouwen, met routines, besluitvormingsprocedures, instructies, maatregelen en andere verdedigingsmechanismen. Die passen goed bij onze basisbehoefte aan veiligheid en voorspelbaarheid en bieden de illusie van een beheersbare en voorspelbare toekomst. Wat daarvan terecht komt, hebben we recent wereldwijd langdurig kunnen ondervinden. Een robuust systeem beperkt de bewegingsvrijheid en werkt zelfversterkend.
We zijn vast komen te zitten in een heel diepe groef: een zich herhalende, disfunctionele manier van denken en handelen. We willen vaak wel anders, maar we kunnen niet omdat we vast zitten in een soort geestelijke gevangenis. Groeven halen de vitaliteit uit mensen en dus uit organisaties. Bovendien verbergen ze ons onvermogen om de toekomst te voorspellen en beheersen, waardoor we blijven denken dat we dat wel kunnen. Het is dan ook de kunst om fundamenteel anders te leren omgaan met onvoorspelbaarheid.
Daarbij helpt het Cynefin Framework van complexiteitwetenschapper Dave Snowden. De vraagstukken waar we voor staan bewegen zich steeds minder in een duidelijk of een ingewikkelde context, waar we zo goed mee hebben leren omgaan. We focussen op voorspelbaarheid en beheersbaarheid, want dat geeft ons het gevoel in control te zijn. Maar de vraagstukken kunnen we er niet mee oplossen.
Als we de gedachte dat we de toekomst niet kunnen voorspellen durven omarmen, kunnen we stoppen met die zinloze symptoombestrijding. Dat gaat niet zonder pijn, maar biedt weer ruimte voor vitaliteit en ontwikkeling. Het boek van Tillema is een oproep om met een nieuwe manier van denken en werken aan de slag te gaan en deze verder te ontwikkelen.
Hij biedt daarvoor twaalf aanwijzingen voor antifragiel organiseren die we kunnen gebruiken om sterker te worden van het onverwachte. Daarna bekijkt hij zeven vraagstukken op een antifragiele manier en tenslotte beschrijft hij vijf eigenschappen die we daarvoor nodig hebben.
Ontgroeven is een heerlijk confronterend boek, dat je wakker schudt. Tillema is er uitstekend in geslaagd om het gedachtengoed van twee minder toegankelijk denkers op een uitdagend presenteerblaadje aan te bieden. Ga er vooral mee aan de slag. Dit boek is een topper.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
