Besparingspotentieel inzichtelijk maken kon niet zonder het verzamelen van cijfers. En nog steeds spelen dat soort cijfers een belangrijke rol, naast inmiddels ook vele andere cijfers, als bijvoorbeeld prijzen, indexcijfers en kritische prestatie indicatoren (kpi’s). Vandaar mijn grote interesse om het boek De meetmaatschappij van Berend van der Kolk te lezen, waarin hij zijn licht laat schijnen over waarom we zoveel meten en wat dat meten vervolgens met ons doet.
Boek boeit van begin tot eind
Hoewel het meten van prestaties en de bijbehorende resultaten die dat oplevert niet direct spannende associaties oproepen, tref je in het boek van Berend van Kolk voldoende beeldende en daarmee aansprekende voorbeelden aan. Voorbeelden van het meten en de consequenties daarvan voor organisaties, bedrijven en vooral ook de mensen. Het boek boeit daarom van het begin tot eind. Het zet je als lezer ook voortdurend aan tot (na)denken en is daarmee zeker geen saai of predikend betoog geworden. Hoewel het lezen van het 176 pagina’s tellende boek je relatief gezien weinig tijd zal kosten, gaat vervolgens de meeste tijd zitten in het nadenken over hoe het met het meten in jouw eigen dagelijkse werk gesteld is. Wat je daarmee en daaraan kunt doen.
Indrukwekkende lijst bronvermeldingen
Van die 176 pagina’s wordt terecht een aanzienlijk deel besteed aan een indrukwekkende lijst bronvermeldingen. 31 pagina’s ter verduidelijking en onderbouwing van de stellingen en theorieën die dwars door het boek terugkomen. Het geeft je het gevoel dat er nagenoeg geen sprake is van vooringenomenheid of subjectiviteit. En niet onbelangrijk: dat je er iets mee moet. Met de alsmaar groeiende hoeveelheid gegevens die er als gevolg van het meten beschikbaar komen. Berend van der Kolk laat ons zien wat dat met ons doet. Met ‘ons’ bedoelt hij ‘de mens’ in de breedste zin des woords, want er zijn mensen die opdracht geven tot het meten, mensen en/of systemen die het meten in de praktijk uitvoeren en mensen die er vervolgens mee aan de slag en soms aan de haal gaan.
Meetmaatschappij basis prestatiemaatschappij
De essentie van het boek gaat over het gegeven dat de meetmaatschappij de basis vormt voor de prestatiemaatschappij waarin wij vandaag de dag leven. Een maatschappij gevormd door bedrijven en organisaties die er om verschillende redenen voor kiezen om de lat steeds hoger te leggen. Het gevolg is dat de druk om te presteren toeneemt en de werkelijke doelen vaak uit het oog worden verloren. Los nog van het feit dat die vraag naar betere prestaties aan de kant van de werknemers leidt tot steeds meer gevallen van burn-out en daarmee uitval. Waarmee je in ieder geval al één negatief aspect van die meetmaatschappij te pakken hebt. In een tijd waar de druk op de arbeidsmarkt al ongekende vormen aanneemt, komt dat er nog eens bovenop.
‘Up or out’ als gevolg van prestatiemeting
Het zijn niet de enige negatieve aspecten van de meetmaatschappij die in het boek naar voren komen. Het meten van (veel) prestaties gaat in een groot aantal gevallen namelijk gepaard met het vergelijken van prestaties met die van anderen. Met name in het universitair onderwijs heeft men daar een handje van, maar ook bedrijven kunnen er wat van. De productiviteit van collega’s meten, er een rangorde in aanbrengen en daar in sommige gevallen ook consequenties aan verbinden door de minst presterende collega’s richting uitgang te dirigeren. Een wijze van werken die in het verleden door CEO Jack Welch van General Electric als verklaring voor het succes van zijn bedrijven werd uitlegd. ‘Up or Out’ was het toegepaste principe dat ook bij gevestigde grote consultancybureaus tot de bedrijfscultuur mocht en nog mag worden gerekend.
Meten is macht
Het hoofdstuk 3 met als titel ‘Meten is macht’ begint met een stukje tekst uit een heel bekend lied van André Hazes: ‘Kleine jongen, op school al zul je merken dat alles draait om cijfers en om macht, zo is het leven’. Het dient voor mij ter illustratie van het feit dat Berend van der Kolk een goed en prettig leesbaar boek heeft geschreven. Zoals gezegd zijn de voorbeelden sprekend en herkenbaar, zoals die onder meer van de cobra’s in India (inderdaad de slangen), universiteiten, Volkswagen en het dieselschandaal, ziekenhuizen en helpdesks. De macht van de organisaties, bedrijven en mensen die beschikken over de cijfers en daarvan gebruik maken, groeit en zorgt in een groot aantal gevallen voor ongewenste en heel vervelende situaties. Ook hierbij zie je dus dat macht corrumpeert en een terechte waarschuwing daarvoor is niet meer dan terecht.
Eindoordeel
Het boek heeft een logische en goede opbouw. Eenvoudige inzichten worden adequaat toegelicht en waar nodig onderbouwd met theorieën en aangetoond met voorbeelden. De meetmaatschappij is ontzettend actueel en houdt je als lezer een spiegel voor. Daar eerlijk in kijken en goed nadenken wat je met het meten van de prestaties wilt bereiken, dat is de boodschap die je als lezer meekrijgt. Dat dit niet eenvoudig is geeft Berend van de Kolk op meerdere plekken aan. Het boek straalt verder, ondanks de soms onthullende en frauduleuze praktijken, toch een sfeer van grote positiviteit uit. Niet in de laatste plaats door de zeven tips voor een gezonde meethouding zoals beschreven in het slothoofdstuk 7. Dat positivisme en realisme in het boek de overhand heeft is de verdienste van Berend van der Kolk, die bij dat realisme in zijn nawoord nogmaals stilstaat. ‘Bezint eer ge begint’ over wat je met het weten wilt bereiken, is daarmee wat mij betreft een waardevolle aanvulling op de uitgangspunten van het principe ‘Meten is weten’.
Over Peter Streefkerk
Peter Streefkerk is eigenaar van Respect Inkoopconsultancy. Hij is actief met interim-management, advisering, projectmanagement, training en coaching op het gebied van contractmanagement en inkoop. Hij is auteur van boeken over contractmanagement en inkopen. Met Octavia Siertsema maakt bij een podcast over aanbesteden.
