Hoe zijn de nieuwszenders in de VS zo machtig geworden? Wie zijn de machtige mediamagnaten achter deze nieuwszenders? Wat waren hun oorspronkelijke beweegredenen? Wie zijn de kijkcijferkanonnen die het maatschappelijk debat zo beïnvloeden dat miljoenen kijkers hun eigen televisieloopgraven betrekken? En wat zijn de gevolgen van deze manier van nieuwsberichtgeving en huidige mediaoorlog voor de democratie in de VS?
Paradepaardjes
De traditionele nieuwsprogramma’s in de VS zijn ABC World News Tonight, CBS Evening News en NBC Nightly News. Hun journaals duren maar een halfuurtje. Het zijn wel de paradepaardjes die de betrouwbare ankers zijn en de zenders prestige geven. Maar de strijd om de nieuwskijker tussen ABC, CBS en NBC zorgt voor slechte journalistieke keuzes. Kortom, er is voldoende ruimte voor een nieuw soort nieuwsservice die financieel, sport en politiek nieuws veel uitgebreider kan verslaan dan de traditionele omroepen. Het omroepbestel is aan verandering toe en de echte mediaoorlog begint pas echt met de oprichting van ’s werelds eerste nieuwszender CNN (Cable News Network) op 1 juni 1980, gevolgd door de concurrenten MSNBC (Microsoft en NBC, 15 juli 1986) en Fox News (1986). CNN is het oudste nieuwsstation en FOX News is inmiddels de machtigste en meest controversiële van de VS. Met een groeiend aanbod van drie nieuwszenders is de brandende vraag hoe zij zich van elkaar gaan onderscheiden.
Succesverhaal
In zijn boek beschrijft de auteur in detail het succesverhaal hoe Ted Turner, oprichter van CNN, met vallen en opstaan grote en kleine interessante nieuwsitems selecteert om hoge kijkcijfers te krijgen. Denk aan de ramp met de Challenger, directe verslaggeving van de Golfoorlog, lokale nieuwsitems met de potentie om veel media-aandacht te krijgen. Vijftien jaar na de oprichting schommelen de kijkcijfers tussen 250.000 en 600.000 mensen. CNN vult een vacuüm. Maar er zijn kapers op de kust. Softwarebedrijf Microsoft en energiebedrijf General Electric (eigenaar van de televisiezender NBC) beginnen een eigen nieuwszender MSNBC. En ook de Australische krantenmagnaat Rupert Murdoch met zijn vooruitziende blik zit niet stil, ziet een gat in de markt en richt in hetzelfde jaar als MSNBC zijn Fox News op, dat als tegenhanger van de bestaande traditionele progressief georiënteerde nieuwsprogramma’s juist conservatieve nieuwsprogramma’s wil gaan uitzenden. Murdoch bouwt een nieuwszender die sensatie niet schuwt en bovendien stelling durft te nemen met sensationele koppen en uitgesproken meningen in programma’s. FOX News gaat zich als tegenhanger profileren van CNN en van de traditionele media. Sterker nog: Fox News gaat zich in medialand gedragen als tegenhanger van de linkse elite.
Gewichtige mannen
De presentatoren die de kijkers van de nieuwszenders moeten vertellen hoe ze naar het nieuws moeten kijken, kunnen geen traditionele ‘nieuwsankers’ - gewichtige mannen - zonder mening zijn. Het moeten juist prominente televisiepresentatoren zijn met duidelijke meningen. De zoektocht naar de kijkcijferkanonnen is begonnen. Degene die de spits mag afbijten bij FOX News is Bill O’Reilly. De presentatiestijl van O’Reilly staat voor een trendbreuk. Hij belooft zijn kijkers spanning en sensatie. MSNBC hanteert een geheel andere opzet en wil zowel progressieve als conservatieve commentatoren aantrekken. CNN heeft in die jaren verreweg de meeste internationale correspondenten met wereldwijd 35 redactiebureaus. Amerika’s oudste nieuwszender is op dat moment nog steeds oppermachtig.
Keerpunt
De aanslagen van 11 september 2001 en de daaropvolgende oorlog in Irak doen de manier van verslaggeving van de nieuwszenders echter definitief omslaan. De aanslagen van 11 september zijn de eerste ramp die wereldwijd live op de televisie is te zien en zijn een keerpunt in de manier waarop de nieuwszenders hun werk qua stijl en inhoud doen. Op de avond van 11 september zijn de kijkcijfers van CNN het hoogst, maar maanden na de aanslag verliest CNN steeds meer terrein aan FOX News. De laatstgenoemde wordt steeds succesvoller. Daarnaast zorgt de toenemende politieke verdeeldheid in de VS voor steeds scherpere aanvaringen en gehakketak over de (soms schurende) rol van nieuwspresentatoren, politiek commentatoren en televisiecolumnisten binnen de drie nieuwszenderorganisaties. De uitgangspunten van de nieuwsprogramma’s zijn duidelijk politiek gekleurd. Fox News profileert zich als een rechtse nieuwszender en lijkt hiermee het thuisstation van de Republikeinen te worden, terwijl CNN zich op het midden oriënteert en MSNBC zich als een linkse nieuwszender lijkt te positioneren en meer sympathie lijkt te hebben voor de Democraten. Deze ontwikkeling in de media is niet bevorderlijk voor de democratie in de VS.
Obama
De opkomst van Obama is een essentieel moment in de concurrentiestrijd tussen de drie nieuwszenders. Met name CNN en MSNBC gunnen hem veel zendtijd. Fox News kiest juist voor het geven van tegenwicht. Raymond Mens vertelt in zijn boek op een smeuïge manier hoe het presidentskandidaat Obama vergaat met alle ups en downs in zijn verkiezingsperiode. Ondanks keiharde aanvallen van rechts blijft Obama toch populair onder progressieve kiezers. Fox News is met haar rechtse signatuur een moeilijk te nemen barrière voor Obama. Eenmaal president presenteert Obama zijn zorgstelsel Obamacare, en dat ontlokt veel negatieve reacties van Fox News. Obama’s team besluit uiteindelijk om Fox News in eerste instantie geen toegang meer te verlenen tot de perskamer van het Witte Huis, omdat de zender geen onafhankelijk medium is maar een onderdeel is van de Republikeinse oppositie. Later is Obama uit noodzaak wat milder ten opzichte van Fox News.
Presidentsverkiezingen
Presidentsverkiezingen zijn bij uitstek een feest voor Amerika’s nieuwszenders en zorgen maandenlang voor sappig nieuws. De auteur doet daar uitgebreid verslag over in zijn boek, met vele tot de verbeelding sprekende voorbeelden. De verkiezingen van 2016 beloven een feest voor de nieuwzenders te worden.De omstreden rechtse Republikeinse kandidaat Donald J. Trump dient zich immers aan. Ook over deze periode geeft de auteur een prima beschrijving en uiterst deskundig commentaar in zijn nieuwe boek. Fox News is in het begin best kritisch over Trumps kandidatuur, maar dat draait later bij. Fox News schuurt steeds dichter tegen de politiek aan. Sterker nog: hun kandidaat Trump zit in het Witte Huis. In deze periode vertrouwt vijftig procent van de Democraten de media, terwijl dit onder Republikeinse kiezers slechts veertien procent is. Desondanks zitten de drie nieuwszenders in deze periode qua kijkcijfers in de lift. Merkwaardig genoeg profiteert het progressieve MSNBC in het roerige Trump-presidentschap.
Recente ontwikkelingen
In het laatste hoofdstuk van Mens’ boek komen recente ontwikkelingen in de binnenlandse politiek aan bod en op welke gekleurde wijze de drie nieuwszenders hierover hun nieuwsberichtgeving verzorgen. Denk aan de afschaffing van het federale recht op abortus en de vreselijke schietpartij in Buffalo. Concluderend, het medialandschap is nu veel meer versnipperd dan veertig jaar geleden. Maar ondertussen zijn vriend en vijand het er wel over eens dat de toekomst van de televisie – lees televisienieuws – echt online is.
Een mooie aanvulling in het boek zijn de QR-codes die verwijzen naar cruciale audiovisuele bronnen bij de meest opvallende passages. Met deze televisiefragmenten kan de lezer met eigen ogen waarnemen en staven wat de auteur zoal beschrijft en beweert.
Concluderend
Ten slotte, in zijn boek Nieuws als wapen met als subtitel ‘De mediaoorlog die Amerika verscheurt’, beschrijft Raymond Mens hoe Amerika’s nieuwsverslaggeving de afgelopen veertig jaar drastisch veranderde. Mens maakt op een heldere en deskundige wijze inzichtelijk hoe nieuws inzetbaar is om politieke macht te vergaren. Verschillende nieuwszenders geven in hun nieuwsberichtgeving helaas verschillende werkelijkheden weer. Een interessant boek voor de lezer die geïnteresseerd is in de ontwikkelingen van de Amerikaanse binnenlandse politiek.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
