Woord vooraf van Jet Isarin 9
Inleiding 11
Deel 1 Achtergrond en theorie 20
1. Wat is TOS? 22
1.1 Inleiding 22
1.2 Een beknopte definitie 24
1.3 Een hardnekkige en onzichtbare handicap 27
1.4 De invloed van TOS op de wereld van de leerling 29
2. Het spraak-taalsysteem 32
2.1 Inleiding 32
2.2 De taaldomeinen 37
2.3 De communicatieve redzaamheid 48
3. Een taalontwikkelingsstoornis op het vo, praktijkonderwijs en het mbo 53
3.1 Inleiding 53
3.2 Een kwetsbare start 53
3.3 De overstap van het voortgezet onderwijs naar het mbo 60
3.4 ‘Taal’ en woordenschat 62
3.5 Taalbegrip en woordenschat 64
3.6 Meertalige leerlingen met TOS in het vo en mbo 69
Deel 2 Observeren en interpreteren van gedrag 74
4. TOS in relatie tot gedrag 76
4.1 Inleiding 76
4.2 De sociaal-emotionele ontwikkeling 82
4.3 Motivatie, zelfvertrouwen en autonomie 94
4.4 Sociaal onhandig 104
4.5 Herken de hulpvraag van de leerling 111
6 Taalontwikkelingsstoornissen in het voortgezet onderwijs en mbo
5. Signaleren en observeren 114
5.1 Inleiding 114
5.2 Onderwijs afstemmen op de behoefte van de leerling 114
5.3 Observeren van gedrag 122
5.4 Signaleren van een specifieke onderwijsbehoefte 126
6. De gevolgen van TOS 136
6.1 Inleiding 136
6.2 Het belang van een tijdige signalering 137
6.3 De toekomst van de jongere met TOS 141
Deel 3 TOS op school en in de maatschappij 145
7. Voorspellers voor succes op school en in de maatschappij 146
7.1 Inleiding 146
7.2 Intelligentie en de andere voorspellers 146
7.3 Innerlijke taal 147
7.4 De executieve functies en het talige denken 151
7.5 Goede executieve functies als voorspeller van succes 153
7.6 Zwakke executieve functies 154
7.7 Samenhang tussen taal, taalbegrip en de executieve functies 156
8. Begeleiden van leerlingen met TOS in het vo en mbo 172
8.1 Inleiding 172
8.2 Zeven voorwaarden voor leren 172
8.3 Ondersteuning bieden bij een zwakke leesvaardigheid 176
8.4 Zaakvakken en begrijpend lezen 181
8.5 Verslagen, werkstukken, presentaties, spreekbeurten 195
8.6 TOS en vreemde talen leren 199
8.7 Samenwerken met andere leerlingen 207
8.8 Examens en toetsen 209
Deel 4 Voorbereiding óp- en de toekomst van de leerling met TOS 219
9. Overvraging en depressies bij jongeren met TOS 220
9.1 Inleiding 220
9.2 Gevolgen van overvraging 221
9.3 Volle hoofden 222
9.4 Versterk het zelfbeeld 227
9.5 In gesprek met de leerling 231
10. Gevolgen TOS, onderwijs- en toekomstperspectief 240
10.1 Inleiding 240
10.2 Bespreek studieresultaten, schoolkeuze en loopbaanoriëntatie 240
10.3 TOS tijdens de stage en in de praktijk 244
10.4 De invloed van TOS op het werk 247
11. Aanvullende tips en strategieën 250
11. 1 Inleiding 250
11.2 Algemene praktische adviezen en tips 251
11.3 Aanvullende tips en strategieën 252
11.4 Een cluster 2-arrangement 261
11.5 Werk nauw samen met de logopedist en de ouders 263
12. Ervaringsdeskundigen aan het woord 268
12.1 Leerlingen aan het woord 268
12.2 Hoe het is om TOS te hebben- in gesprek met Michel Pellen 271
12.3 Ik heb TOS en ik ben er trots op - in gesprek met Mariëlle Vermeulen 275
Literatuur 279
Bijlagen 285
Bijlage 1 Handige websites 285
Bijlage 2 Tips voor materialen 290
Dankwoord 291
