Voorwoord 13
Gereedschap voor co-creatie 13
-Netwerken als levend weefsel 13 | Return to Oikonomia 14
-Tijd voor een nieuw boek 15
Bekende theorieën in nieuwe verpakking als brug naar co-creatie 15
Dit boek is het resultaat van interactie 17
-Voor mijn moeder 19
Hoofdstuk 1 Een tijd voor co-creatie 21
Als er energie in zit wordt er veel mogelijk 21
Levende netwerken als aanvulling op organisaties en de markt 22
Dit boek omvat een filosofie en kernbegrippen 23
Een bloedspannende tijd, maar niets doen is geen optie 27
Een hoopgevend verhaal 28
Hoofdstuk 2 Energie, ordenende principes in levende netwerken 29
Netwerken zijn levende weefsels 29
Energie is niet zomaar een metafoor 29 | Deel van het grote ecosysteem 30
Energiehuishouding houdt systemen levend 30
Autopoiese: zichzelf in stand houdende interactiepatronen 30 | Netwerken als levende organismen 31 | De levende natuur als inspiratiebron 32
1 Het principe van zelfordening 34
Zelfordening vindt plaats op alle niveaus in de levende natuur 34 | In de
evolutie neemt complexiteit toe 35 | Energie in netwerken van mensen 35 |
Bewustzijn als onderdeel van afstemmingsmechanismen 36 |
Praktische gevolgen van het eerste ordenende principe 37
2 Het principe van identiteit 39
Elke vorm van leven kent zijn grenzen 39 | Netwerken met identiteit op
diverse niveaus tegelijk 40 | Uiteenlopende definities van netwerken 41 |
Warme netwerken, gericht op actie 42 | Mechanismen voor verbinding 44 |
Het bewaken van veiligheid vergt controle 45 | Praktische gevolgen van het
tweede ordenende principe 46
3 Het principe van competitie 48
Competitie als gevolg van dreiging 48 | Competitie in netwerken van
mensen 49 | Competitie stuwt vitaliteit zolang er veilige kaders zijn 49 |
Monopolies en uitsluiting breken veiligheid af 50 | Competitie genereert
niet altijd de beste oplossingen 50 | Zonder kaders creëert competitie zijn
eigen limieten 51 | Praktische gevolgen van het derde ordenende
principe 52
4 Het principe van complementariteit 53
Het tweede deel van de evolutietheorie: endosymbiose 53 | Evenwicht tussen
competitie en complementariteit 53 | Complementariteit in netwerken 54 |
Gezonde netwerken worden systemen met emergente eigenschappen 54 |
Ook complementaire netwerken creëren hun eigen limieten 55 | Koppelingsmechanismen
van grof naar fijn 56 | De onzichtbare hand in de economie is
maar de helft van het verhaal 57 | De wisselwerking tussen concurrentie en
complementariteit stuwt naar meer complexiteit en schoonheid 59 |
Praktische gevolgen van het vierde ordenende principe 60
5 Het principe van pulserende groei 61
Alles beweegt 61 | Afbraak hoort bij de cyclus van het leven 61 | Pulserende
beweging in netwerken zorgt voor groei en ruimt op 64 | Twee routes als
vervolg op crisis: afbraak of vernieuwing 65 | Praktische gevolgen van het
vijfde ordende principe 66
6 Het principe van overvloed 67
Het genereren van surplus is een zichzelf versterkend proces 67 | Overvloed
dient veerkracht, variatie en creativiteit 68 | Overvloed in netwerken biedt
ruimte aan creativiteit 68 | Een vitaal netwerk heeft mechanismen voor het
herverdelen van overvloed 69 | In een gezond systeem houden overvloed
en schaarste elkaar in evenwicht 70 | Praktische gevolgen van het zesde
ordende principe 71
7 Het principe van responsiviteit 72
Veerkracht, aanpassingsvermogen en responsiviteit 72 | Kennis maakt
onderlinge communicatie mogelijk 72 | De cognitieve cyclus verbindt
levende organismen met hun omgeving 73 | Eerst is er actie, daarna
construeren we een verhaal 75 | Effectieve actie in het domein van het
bestaan 76 | Kennis bestaat uit verhalen over de werkelijkheid 77 | Ook
kennisprocessen volgen de zeven ordenende principes 78 | Mensen leren
door ervaring 78 | Mensen zijn geen machines 79 | Waar komen ambitie,
moreel besef en intuïtie vandaan? 80 | Intuïtie kan worden gevoed 81 |
Handelen vanuit verbinding: de Theorie U 82 | Menselijk vernuft staat in
dienst van het grotere systeem 83 | Praktische gevolgen van het zevende
ordende principe 84
Hoofdstuk 3 Warm en koud organiseren 86
Energiegevers en energievreters 86
De initiatievenspiraal 90
De pril idee fase 93
Essentie: er ontstaat een ambitie om op weg te gaan 93 | Actoren: visionairs,
pioniers en vreemde eenden 95 | Valkuilen 96 | Tips voor de fase van het
prille idee 97 | Warm of koud organiseren? 100
De inspiratiefase 100
Essentie: er wordt een netwerk van medestanders gemobiliseerd 100 |
Actoren: mensen die warm lopen voor het initiatief 101 | Valkuilen 104 |
Tips voor de inspiratiefase 107 | Warm of koud organiseren? 109
De planningsfase 109
Essentie: er wordt ruimte gecreëerd om te experimenteren 109 | Actoren:
mensen op posities waarin zij ruimte kunnen verschaffen 113 | Valkuilen 114 |
Tips voor de planningsfase 117 | Warm of koud organiseren? 118
De ontwikkelfase 118
Essentie: er wordt een nieuwe praktijk ontwikkeld die werkt 118 | Actoren:
mensen met nuttige kennis en ervaring 119 | Valkuilen 121 | Tips voor de
ontwikkelfase 126 | Warm of koud organiseren? 127
De realisatiefase 127
Essentie: de vernieuwing wordt in praktijk gebracht 127 | Actoren: mensen
met belangen die aan de nieuwe praktijk raken 129 | Valkuilen 130 |
Tips voor de realisatiefase 132 | Warm of koud organiseren? 133
De verspreidingsfase 133
Essentie: de nieuwe praktijk vindt navolging 133 | Actoren: mensen
die de nieuwe praktijk interessant vinden voor hun eigen situatie 135 |
Valkuilen 135 | Tips voor de verspreidingsfase 136 | Warm of koud
organiseren? 137
De inbeddingsfase 137
Essentie: de vernieuwing wordt gangbare praktijk waaraan structuren
worden aangepast 137 | Actoren: mensen met verantwoordelijkheid voor
de structuur 137 | Valkuilen 137 | Tips voor de inbeddingsfase 138 |
Warm of koud organiseren? 139
Sturen op energie 139
Gereedschap voor navigatie 139 | Energie mobiliseren en inzetten 140
Hoofdstuk 4 Vitale ruimte 141
Een uitnodigende biotoop 141
Vertrouwen ontstaat vanzelf in verbinding 141
De coherentiecirkel 143
Uitnodigend en robuust 143
Vitale ruimte wordt opgespannen tussen tegenpolen 144
De grens tussen wel of niet vitaal is niet scherp te trekken 144 | De as van de
inhoud: tussen overeenkomsten en verschillen 145 | De as van de relaties:
tussen ik en wij 146 | Stuurmechanismen zorgen voor zelfordening 147
Voedende interactiepatronen 148
Ruil 148 | Uitdaging 149 | Structuur 151 | Dialoog 152 | Er is geen vaste
volgorde 153 | In gezonde netwerken wisselen voedende patronen elkaar
vanzelf af 154
Defensieve patronen 156
Verdediging hoort bij het leven 156 | Vluchten 157 | Vechten 158 |
Bevriezen 159 | Aanpassen 162
Destructieve patronen 164
Afbraak bestaat uit escalerende patronen 164 | Van vluchten naar
verslaving 164 | Van vechten naar haat 167 | Van bevriezen naar depressie
of cynisme 168 | Van aanpassen naar fanatisme 171 | Van defensie naar
destructie is een glijdende schaal 172
Interveniëren 173
Investeren in de kwaliteit van het netwerk 173 | Vitale ruimte voeden 173 |
Defensie overbodig maken 174 | Afbraak stoppen 175
Warme en koude interventies 175
Communicatie en positiespel 175
Interventies in het eerste kwadrant: ruil / vluchten 177
Voedende interventies brengen de balans in evenwicht 177 | Niet
verbonden partijen hebben behoefte aan inspiratie 177 | De inspirator biedt ander zicht op de ruilverhouding 177 | De regelgever biedt een veilige omgeving 178
Interventies in het tweede kwadrant: uitdagen / vechten 181
Voedende interventies brengen de uitdaging op gang 181 | Vechtende
partijen hebben behoefte aan erkenning 181 | De bemiddelaar geeft
erkenning en zoekt naar complementariteit 182 | De strateeg komt
tussenbeide en maakt eenzijdig winnen onmogelijk 182
Interventies in het derde kwadrant: structuur / bevriezen 183
Voedende interventies zorgen voor duidelijkheid en afstemming 183 |
Bevroren partijen hebben behoefte aan veiligheid 184 | De onderzoeker
creëert een veilige ruimte om te experimenteren 184 | Activisten dwingen
een herschikking van posities af 186
Interventies in het vierde kwadrant: dialoog / aanpassen 187
Voedende interventies houden de ontdekkingsreis boeiend 187 | Het
patroon van aanpassing vraagt om opschudding 187 | De nar schudt op met
humor 188 | De profeet schudt op met autoriteit 188 | Fanatisme moet
worden beteugeld door het afdwingen van grenzen 189
De coherentiecirkel als praktisch instrument 190
De werkelijkheid heeft meer dan twaalf kleuren 190 | Wat helpt in één
kwadrant kan contraproductief zijn in een ander 191 | De coherentiecirkel
levert geen kookboekrecepten 191 | Netwerken in meer lagen vragen om
een aparte analyse voor elke laag 192
De kunst van het stoppen 194
Structuren hebben een uiterste houdbaarheidsdatum, tenzij ze zich
vernieuwen 194 | Stoppen zonder schade: het kan wel 195
Sturen op energie 196
De zeven ordenende principes in de praktijk 196 | Responsief vermogen
is een bijproduct 202
Hoofdstuk 5 De vrije actor 203
Vrije actoren sturen zonder mandaat 203
Vrije actoren doen wat nodig is voor vitaliteit, met of zonder mandaat 203
In netwerken zijn mandaten geen vast gegeven 204
Mensen nemen verschillende posities in ten aanzien van verandering 206
De co-creatiedriehoek 206 | Initiatiefnemers leveren energie voor
co-creatie 206 | Managers scheppen condities voor co-creatie 207 |
Leveranciers zetten hun kwaliteiten in voor co-creatie binnen de gegeven
condities 208 | Posities zijn niet gelijk aan rollen en functies 209 | Er zijn
ook posities die niet bijdragen aan co-creatie 210 | Voor de overlever telt
eigenbelang het zwaarst 211 | Voor de ordebewaarder telt stabiliteit het
zwaarst 212 | Voor de activist telt de verandering het zwaarst 213 |
Elke voedende rol heeft een verdachte tegenhanger 213 | Een vrije actor
helpt mensen om in het goede gesprek te komen 214 | Geen goed of fout,
maar taal voor onderzoek 216
Van initiatief naar beweging 217
Verandering door co-creatie is een bijproduct 217 | Veranderen van
onderaf: hoe het bijvoorbeeld mis kan gaan 217 | Veranderen van onderaf:
beweging ontstaat in de niches 219 | Eerst medestanders voor het initiatief,
daarna managers en ten slotte de leveranciers 220 | Veranderen van
bovenaf: afdwingen
of ruimte scheppen 221 | Wat er misgaat in een
afrekencultuur 222
Een biotoop voor co-creatie 224
Ruimte voor vrije actoren 224 | Geld als zaaigoed 224 | Onderzoekers die
innovatienetwerken faciliteren 225 | De vrije actor als bevrijdend
concept 226 | De vrije actor als persoonlijke keuze 227 | Vrije actoren
hebben een lange adem nodig 228
Waar komt de impuls om in actie te komen vandaan? 229
Er is meer dan een aangeleerd normatief kader 229 | Levende netwerken
hebben hun dynamiek waar mensen onderdeel van zijn 230 |
Mobiliserende boosheid 231 | De legitimiteit van actie 232
Hoofdstuk 6 Responsief vermogen 233
Waar bemoeien we ons mee? 233
Verhalen schieten tekort 234
De wereld als machine 237
Kennis is onomstreden waarheid 237 | Volg de deskundigen 237 |
Descartes en zijn verweer tegen de kerk 238 | Rocket science 238
Onomstreden kennis is niet altijd voorhanden 240 | De uitkomst van
complexe processen is onvoorspelbaar 242 | Wetenschappers in een
andere rol 244 | Bijdragen en beperkingen samengevat 245
De wereld als jungle 245
Kennis als wapen 245 | Volg de sterke leider 247 | De prijs voor veiligheid
is discipline 247 | Alleen wat past in het regime telt mee 248 | Het najagen
van controle maakt niet veiliger 249 | Winnen of ten onder gaan 249 |
Bijdragen en beperkingen samengevat 250
De wereld als marktplaats 250
Kennis is een product 250 | Dien de klant 251 | De onzichtbare hand
volgens Adam Smith: de vrije markt reguleert zichzelf 251 | Het neoliberale
denken: ‘De vrije markt heeft gewonnen’ 252 | De zelfregulerende markt
werkt onder voorwaarden 255 | Overlevingsstrijd maakt kortzichtig 257 |
Bijdragen en beperkingen samengevat 258
De wereld als dorp 258
Kennis is geaccepteerde waarheid 258 | Werk aan consensus 259 | Kennis
zit tussen de oren 260 | Van kennisoverdracht naar kennissystemen 261 |
Lerende organisaties en gedeelde waarden 263 | Het polderen: van parel tot
scheldwoord 263 | De neoliberale tijd: het marktverhaal is dominant 264 |
Hernieuwde belangstelling voor communicatie, nu in netwerken 265 |
Als het echt spannend wordt schiet het verhaal van het dorp tekort 267 |
Bijdragen en beperkingen samengevat 269
De wereld als mysterie 269
Kennis is onwrikbare waarheid 269 | Volg de religieuze leider 270 |
Religie als ordeningsprincipe 270 | Het vermogen tot conflictbeheersing
is beperkt 272 | Fundamentalisme heeft aantrekkingskracht 273 |
Bijdragen en beperkingen samengevat 275
De wereld als deel van de kosmos 275
Kennis als transcendente waarheid 275 | Volg je hart 276 | Intuïtief weten
is een zwakke basis voor confrontaties 277 | Bijdragen en beperkingen
samengevat 282 | Op zoek naar een verbindend verhaal 283
De wereld als levend organisme 283
Kennis is responsief vermogen 283 | Werk aan het responsieve vermogen
van het systeem 284
Bijdrage en beperkingen van verhalen in ecologisch perspectief 286
Blinde vlekken 286 | De wereld als machine 286 | De wereld als
jungle 287 | De wereld als marktplaats 287 | De wereld als dorp 287 |
De wereld als mysterie 288 | De wereld als deel van de kosmos 288 |
De wereld als levend organisme 289
Vitaliteit begint in vitale kernen 289
Hoofdstuk 7 Breken en helen 291
Wat doe je als het spannend wordt? 291
Deel zijn van de oplossing of van het probleem 291
Breken of stoppen 292
Afbraak hoort bij levende processen 292 | Breken geeft schade 292 |
De kunst van het stoppen 293
Verdediging of escalatie 295
Omgaan met onveiligheid 295 | Een breed repertoire vermindert de kans
op escalatie 296 | Vier patronen van zelfverdediging in de coherentiecirkel
297 | Afbraak is het gevolg van ontspoorde regelfuncties 297
Signalen van onraad 299
Te weinig of teveel van het goede 299 | De horizon komt steeds
dichterbij 300 | De volgende stap wordt steeds uitgesteld 301 | Conflicten
komen steeds terug 302 | Wraakgevoel 303 | Steeds meer machtsmiddelen
nodig 304 | Klagen en roddelen 305 | Cynisme 306 | Ik weet wat goed voor
u is 307 | Wie niet voor ons is, is tegen ons 308 | Complotdenken 309 |
De toegang tot informatie wordt beperkt 310 | De diversiteit neemt af 311 |
Plezier verdwijnt 312 | Gemeenschappelijke kenmerken van signalen van
onraad 314
In de levende natuur heeft alles een functie 314
Tegenkrachten hebben een ecologische functie 314 | Inzet als vrije actor is
een persoonlijke keuze 317
Bakens voor het sturen op vitaliteit 317
Vitaliteit herstelt zich in verbinding 317 | Compassie bepaalt het verschil
tussen breken en helen 318 | Vitale dynamiek is te vinden op de rand van de
vitale ruimte 319 | Nieuwsgierigheid en speelsheid 319 | Moeiteloos
organiseren 320 | Minder schadelijke incidenten 320
Naar vitaliteit in vier stappen 320
Van primaire emotie naar het goede gesprek 320
Epiloog Werken aan een gezond systeem 325
Co-creatie als kenmerk van een hogere ordening 325
Referenties 327
Eindnoten 332
Index 341
