Hoofdstuk 1 Inleiding: Organisatie structuur 3
Management-in-actie: Jacqueline Hoogerbrugge, topvrouw in Zweedse dienst: ‘Je moet in staat zijn tot zelfreflectie’ 4
1.1 Organisaties: vanzelfsprekend en gewoon 6
1.1.1 De begrippen ‘manager’ en ‘management’ 6
1.1.2 Organisatie en organiseren 7
1.1.3 Een goede organisatie: effectief én efficiënt 7
1.1.4 Organisaties in alle soorten en maten 7
1.2 Kernactiviteiten van managers 8
1.2.1 Strategische beslissingen en doelstellingen 9
1.2.2 Doelstellingen, strategiebepaling en planning 10
1.2.3 Management: proces in stappen 10
1.2.4 Managementbekwaamheden: kennis, vaardigheden en houding 11
1.3 Procesmodel van een organisatie 12
1.3.1 Uitgewerkt procesmodel van een organisatie 13
1.3.2 Processen en procesbeheersing 15
1.4 Proces(her)ontwerp: onnodige tussenschakels wegwerken 16
1.5 Procesoriëntatie: een vereiste in het ICT-tijdperk 17
1.5.1 Vier kenmerken van BPR 18
1.5.2 Doelstellingen bij BPR 18
1.5.3 BPR verenigt oude concepten met nieuwe ICT-mogelijkheden 19
1.6 Van process redesign naar business redesign 19
1.6.1 Innovatie via webcommunicatie 19
1.6.2 Meshing: nieuw ‘businessmodel’ door sociale netwerken 20
1.7 Outsourcing, offshoring en shared services 21
1.8 Netwerkorganisatie: de toekomst? 23
1.8.1 ‘Platforms’ als nieuw bedrijfsmodel 23
1.8.2 Van Web 2.0 naar Web 3.0 24
1.8.3 Businessmodelinnovatie 24
1.9 High-performance-organisaties: enkele kenmerken 25
1.9.1 Te stellen eisen aan een organisatie 25
1.9.2 Organisationele gezondheid en gezondheidsindex 26
Samenvatting 28
Discussievragen 28
Managementcase: LEGO-manager Jorn Lykke: ‘We waren de weg even kwijt’ 29
Hoofdstuk 2 Ontwerp van de organisatiestructuur 33
Management-in-actie: ING’s transformatie naar ‘omnichannel’ en ‘agile’ 34
2.1 Arbeidsverdeling en coördinatie 37
2.1.1 Organisatiestructuur: begripsomschrijving 37
2.1.2 Organisatieschema en functiebeschrijvingen 38
2.1.3 Organieke en personele structuur 39
2.1.4 Formele en informele organisatie 40
2.1.5 Organisatie als ‘instrument’ en ‘organiseren’ 41
2.1.6 Kenmerkende eigenschappen van arbeidsorganisaties 41
2.2 Managementniveaus in een organisatie 42
2.2.1 Taken topleiding 42
2.2.2 Taken middle management 44
2.2.3 Taken eerstelijnsmanagement en uitvoerende medewerkers 46
2.2.4 Taken staf- en hulpdiensten 47
2.3 Organisatiestructuur: verticale en horizontale uitbouw 49
2.3.1 Interne differentiatie 49
2.3.2 Interne specialisatie 50
2.4 Structuurkeuze: arbeidsverdeling, (de)centralisatie en coördinatie 53
2.4.1 Keuze van de organisatiestructuur: twee overwegingen 53
2.4.2 F, P, G of M: vorm van arbeidsverdeling is situatieafhankelijk 55
2.4.3 Gecentraliseerde functionele structuur 56
2.4.4 Gedecentraliseerde divisiestructuur 57
2.4.5 Businessunit-structuur 58
2.4.6 Intermezzo: drie soorten afhankelijkheden en hun oplossingen 60
2.4.7 Projectorganisatie 62
2.4.8 Matrixorganisatie 66
2.5 Organisatiestructuur in ontwikkeling 69
2.5.1 Stadia in de groei en ontwikkeling van een bedrijf 71
2.5.2 Organisatiestructuur in beginfase: het pioniersbedrijf 75
2.5.3 Afdelingsgewijze opbouw 75
2.5.4 Volgroeide organisatie 77
2.5.5 Veranderende eisen 80
2.6 Naar platte organisaties 83
2.6.1 Knelpunten/disfuncties bij top en middenkader 84
2.6.2 Structuuringreep als instrument voor effectiviteitsverbetering 85
2.7 Naar intelligente ondernemingen 85
2.7.1 Platformorganisatie: nieuwe verschijningsvorm van intelligent ondernemen 89
Samenvatting 90
Open vragen 91
Opdrachten 92
Discussievragen 92
Managementcase: Recrea BV 93
Hoofdstuk 3 Verdeling van taken en bevoegdheden 97
Management-in-actie: Hoeveel planners heb je nodig om het werk van anderen te plannen? 98
3.1 Taakverdeling en functievorming: criteria 99
3.1.1 Criteria bij uitvoeringsgerichte taken 99
3.1.2 Extra criteria bij leidinggevende taken 101
3.2 P-groepering tegenover F-groepering: voordelen en nadelen 101
3.2.1 Taakverruiming, taakverrijking en taakroulatie 103
3.2.2 Semi-autonome werkgroepen 104
3.2.3 Kwaliteitscirkels 104
3.2.4 Holacratie: teams zijn de structuur 105
3.2.5 Scrum teams 105
3.3 Groepsgewijze opstelling 106
3.3.1 Organiseren rond processen 107
3.3.2 Werken in brede taakgroepen 108
3.3.3 Prestatiesturing en teamvorming 108
3.4 Delegeren: taak, bevoegdheid en verantwoordelijkheid 109
3.5 Organisatiestelsels: relaties en bevoegdheden 110
3.5.1 Lijnorganisatie 110
3.5.2 Lijn-staforganisatie 112
3.5.3 Lijnorganisatie met specialistische hulpdiensten 114
3.5.4 Samenspel lijn- en (staf)specialisten: ‘businesspartners’ 115
3.5.5 Communicatie en inbouw overlegstructuur 117
3.6 Centralisatie en decentralisatie 118
3.7 Coördinatie en interne afstemming 121
3.8 Omspanningsvermogen van de leiding 122
3.8.1 Omspanningsvermogen: bepalende factoren 124
3.8.2 Maatregelen bij overschrijding van het omspanningsvermogen 124
3.9 Organisaties in ontwikkeling: reorganisatie en geplande verandering 125
3.9.1 Organisatieverandering: veranderingsvermogen en veranderingsbereidheid 126
3.9.2 Organisatieverandering: een proces 127
3.9.3 Weerstandsbenadering 130
3.9.4 De irrationele kant van verandermanagement 132
3.9.5 Veranderen stopt nooit 134
3.9.6 Situationele verschillen in vijf kleuren 136
Samenvatting 138
Open vragen 138
Opdracht 140
Discussievragen 140
Managementcase: Hoe Bouwmaat zijn organisatie succesvol verbouwde 141
Hoofdstuk 4 Gericht aansturen van de organisatie 145
Management-in-actie: Semco-stijl: ‘natuurlijk ondernemen’ en géén
leidinggeven 146
4.1 Nieuwe medewerker en veranderend gedrag 148
4.2 Groepen in organisaties 149
4.2.1 Soorten groepen 149
4.2.2 Groep en individu, doeleinden en tegenstellingen 150
4.2.3 Virtuele teams en communities 150
4.3 Functieontwerp, productiviteit en motivatie 151
4.3.1 Sociale innovatie en Het Nieuwe Werken 152
4.3.2 Werken met zin en zin in werk: arbeidssatisfactie in de praktijk 153
4.3.3 Empowerment 153
4.3.4 Empowerment, aantrekkelijk voor jong en oud 154
4.3.5 Nieuwe context voor talentontwikkeling 155
4.4 Verschillende typen leiderschap 157
4.4.1 Management by Objectives 159
4.4.2 Voordelen MbO 160
4.5 Organisatiestijl en organisatiecultuur 160
4.5.1 Cultuurbeïnvloeding en leiderschap 160
4.5.2 Cultuurinstandhouding versus cultuurverandering 161
4.5.3 Cultuurdiagnose 161
4.5.4 Cultuur en beïnvloeding: leiderschap en andere ‘instrumenten’ 162
4.5.5 De beste werkplek en ‘dark side of leadership’ 163
4.6 Gericht presteren met INK 164
4.6.1 Kloof tussen top en werkvloer 164
Samenvatting 166
Vragen bij de case 166
Managementcase: Amazon innovatiefste bedrijf ter wereld 167
Kernbegrippen 170
Literatuur 179
Register 181
